Konu: Tavus hakkında ansiklopedik bilgi

Familyası: Sülüngiller (Phasianidae). Yaşadığı yerler: Anayurdu Hindistan ve Seylan ormanlarıdır. Özellikleri: Erkeklerinin çoğu renkli ve yelpaze gibi açılabilen uzun kuyrukları vardır. Nebâtî besinlerle beslenirler. Çeşitleri: Hind tavusu (P.cristatus) Cava tavus kuşu (Yeşil Tavus; P.muticus) Argus tavusu (A.argus) Kongo tavusu (A.congensis) meşhur türleridir.

Sülüngiller âilesinden Hindistan ve Seylan ormanlarında yaşayan kuyruğunun güzelliğiyle meşhur bir kuş. Bugün dünyânın her yerinde süs hayvanı olarak beslenirler. Güzelliği herkesçe bilinen bu kuş Büyük İskender tarafından Hindistan dönüşü Avrupa’ya getirilmiştir.

Tavusun kuyruğu gâyet uzun ve renkli olup üstü göz gözdür. Mavi gözlerle süslü sedefli altın ve yeşil tüylerle örtülü bu kuyruk yelpâze gibi açılarak gözler önüne serilir. Güzelliği dillere destan olan erkek tavustur. Dişisi pek çirkindir. Görenler bunu başka bir kuş çeşidi sanırlar. Hindiye oldukça benzer. Dişisi esmerimtrak kül rengindedir. Tavus kuşları tavuklar gibi beslenirler arpayı çok severler.

Bülbülün sesinin kulağa tesiri ne derece ise tavusun göze tesiri de aynı derecededir. Başında renkli bir sorguç bulunur. Tavusun güzelliğine karşılık çirkin bir sesi vardır. Üreme dönemlerinde erkek tavus kuşu kuyruk tüylerini açarak dişisine kur yapar. Sürü hâlinde gezerler. Bir erkeğin peşinde 5-6 dişi bulunur. Kuyruğunu açtığı zaman bütün renklerin parıltısını aksettirir. Erkeğin boyu 110-125 cm kuyruğu da 130 cm kadardır. Dişiler erkeklerden daha küçük olurlar. Dişi 12-15 kadar yumurta yumurtlar. Kuluçka süreleri bir ay kadardır. Yavrular küçükken hindi yavrularına çok benzer. Tavusun kuyruğu yeşilimsi bir rengi andırır. Vücûdundaki tüyler ise mor yeşil altın sarısı ve tunç renklerinin karışmasından meydana gelmiştir. Başlaa boyun tüylerinin rengi daha koyudur. Erkeğinin rengi üçüncü senede tüy döktükten sonra tamamlanır. Dördüncü yılda erginleşirler.

Lezzetli olduklarından Cava ve Seylan adalarında yerliler tarafından avlanır. Hindistan’ın bâzı bölgelerinde kutsal sayılırlar. Tavus kuşu hazret-i Süleyman zamânından beri bilinirdi. Roma İmparatorluğu zamânında büyük ziyâfetlerde tavus kuşu ikram edilirdi. Tavus kuşunun derisi yüzülerek eti pişirildikten sonra tekrar derisi üzerine geçirilip sofraya tüyleriyle berâber konurdu.

Tavusun birkaç çeşidi vardır. Malezya Sumatra ve Borneo ve çevresinde yaşayan Argus tavusu (Argusianus argus) kuyruğuyla berâber 160 cm kadar uzunluktadır. Vücut tüylerinde kestâne rengi sarı ve siyah lekeler göze çarpar. Mâdenî parıltısı olmayan yeşil benekleri boyuna çizgilerle süslüdür. Afrika’da yaşayan Kongo tavusunun kuyruğu diğer türlerden daha kısadır. Erkek parıltılı mavi ve yeşil renklidir. Başında beyaz tüylü bir sorgucu vardır. Bu tür 1936 yılında bulunmuştur. Tavus kuşları kovalanınca kaçar. Yüksekçe bir yer gelince ancak havalanabilirler. Bununla berâber fazla uzağa uçamazlar. En korktukları düşmanları parstır. Parsla karşı karşıya gelince âdeta felç geçirerek donakalırlar.

Tavus kuşu hiç bir kuşun boy ölçüşemeyeceği güzellikteki üst kuyruk tüyleriyle meşhurdur. Fakat bu güzel kuyruk kuşun yalnız erkeklerinde vardır. Dişi erkeğe kıyasla çirkindir.
Erkek tavus kuşu çiftleşme mevsiminde mavi gözlerle süslü sedefli altın ve yeşil tüylerden meydana gelmiş kuyruğunu yelpaze gibi açarak göz önüne serer. Bu güzel tüyler aslında siyahımsı renkte olup yelpaze tüylerinin altında gizli bulunan gerçek kuyruk tüyleri değildir. Kuşun kendi yaklaşık olarak 110-125 santim kuyruğu ise 120-130 santim uzunluğundadır. Kuyruğunun güzelliğine karşılık tavus kuşunun çirkin ayakları ve tatsız bir çığlığı vardır. Kanatları kısa olduğundan kovalanınca dahi bir süre koşar ve ancak yüksekçe bir yere varınca kendini havaya bırakır. Bununla beraber pek uzağa uçamaz. Nedense insandan çok köpeklerden ve başka iri dört ayaklı memelilerden korkar.
Birçok dillerdeki «tavus kuşu kadar kibirli» deyimi bu kuşun güzelliğinin farkında olduğuna delildir. Bu hal zaten tavus kuşu’nun kuyruğunu sade renkli dişilerden başka kendisini seyreden insanlara yelpaze gibi açmasından bellidir.

Tavus kuşu Güney Doğu Asya ile Doğu Hint adalarının yerlisidir. Eskiden bazı Doğu memleketlerinde mevki sahiplerinin üzerine tavus kuşu tüyü takmaları âdetti. Birçok ülkelerin folklorunda tavus kuşu’nun bahsinin geçmesi bu kuşun yüzyıllar önce evcilleştirildiğini gösterir. Hindistan’ın birçok bölgelerinde kutsal bir kuş sayılır ve himaye görür. Birçok Hindu tapmaklarının etrafında rahipler tarafından bakılan tavus kuşu sürüleri dikkati çeker.
Tavus kuşu’nun ilk hangi tarihte Avrupa’ya götürüldüğü belli değildir. Eski Yunanlılar bu kuşu bilirlerdi. Roma imparatorlarından bazıları ise ziyafetlerde misafirlerine Hindistan’ın en pahalı baharlarıyla pişirilmiş kazanlar dolusu tavus kuşu beyni ve dili ikram ederlerdi.

erkek tavus kuşu