Tebliğin uygulamaya ilişkin usul ve esasları Madde 30 da da belirtildiği üzere nakit akım tablosu ve satılan malın maliyet tablosu dahil olmak üzere tüm mali tabloların bilanço günündeki paranın cari satın alma gücü üzerinden düzeltilmesini gerektirir. Takip edilmesi gereken matematiksel yöntemlerin yanısıra esasları ile ilgili muhakeme gerektiren uygulamalar da enflasyon muhasebesinin doğru ve etkin tatbiki açısından son derece önemlidir.



Mali tabloların enflasyona gore düzeltilmesinde uygulanması gerekli temel yöntem ve esaslar aşağıdaki şekilde özetlenebilir.



Ø Fiyat endeksinin belirlenmesi

Ø Parasal ve parasal olmayan kalemlerin ayırımı

Ø Parasal olmayan kalemlerin enflasyona gore düzeltilmesi

Ø Gelir tablosunun enflasyona gore düzeltilmesi

Ø Net parasal pozisyon karı ve zararının hesaplanması ve doğrulanması

Ø Nakit akım tablosunun enflasyona gore düzeltilmesi

Ø Geçmiş dönem mali tablolarının enflasyona gore düzeltilmesi



- Enflasyon muhasebesiuygulanmış mali tablolar UMS ye uygun olarak hazırlanmış mali tablolar anlamına mı gelir?



Enflasyon muhasebesi içeren yüksek enflasyonlu ekonomilerde Finansal Raporlama (UMS29) standardı şu anda yürürlükte olan 34 UMS den sadece bir tanesidir. Bu nedenle enflasyon muhasebesi uygulanmış ancak Ums nin tüm standartları uygulanmış mali tablolar UMS ye uygun mali tablo anlamına gelmemektedir.









5.1. Fiyat Endeksinin Belirlenmesi



Tebliğ mali tablo kalemlerinin enflasyona gore düzeltilmeleri aşamasında DİE tarafından Türkiye için hesaplanan TEFE nin kullanılmasını öngörmektedir. 1976 ve sonraki yıllarda gerçekleşen işlemlerin enflasyona gore düzeltilmesinde bir örneği Seri XI No:20 Ek/3 de yer alan fiyat endekslerinden hesaplanacak düzeltme katsayıları kullanılır.





Düzeltme katsayısının hesaplanması le ilgili örnek


Aralık 2000 tarihinde 10000 milyon TL ye satın alınan bir arsanın 31 Aralık 2001 tarihindeki paranın satın alma gücü esasına gore düzeltilmiş değeri nedir?



Fiyat endeksi Düzeltme Katsayısı

31 Aralık 2000 2.6260 1886 (=4.9517/2.6160)

31 Aralık 2001 4.9617 1000 (=4.9517/4.9517)



söz konusu arsanın 31 Aralık 2001 tarihindeki paranın satın alma gücü esasına gore düzenlenmiş değeri 18.860 milyon TL dir. (10.000X1.886)



- Karşılaştırmalı mali tablolar verilirken önceki dönem mali tabloları paranın hangi satın alma gücü ile ifade edilmeli?



Önceki dönem mali tabloları karşılaştırmanın sağlıklı olması açısından cari satın alma gücü cinsinden ifade edilmelidir. Önceki dönem mali tablolarının karşılaştırma amacıyla düzeltilmesi mali tabloların parasal kalemler de dahil olmak üzere tüm kalemlerinin dönemin düzeltme katsayısı ile çarpılması yoluyla yapılır.





2003 Yılı Enflasyon Düzeltmesine İlişkin Esaslar



2003 Yılı Mali Tabloları Söz konusu uygulamadan önceki esaslara göre düzeltilecek vergi matrahı da bu tablolar üzerinden hesaplanacaktır.



Daha sonra 2003 Yılı Mali Tablolarından Sadece Bilanço 5024 sayılı Kanuna eklenen geçici 25. madde uyarınca düzeltilecektir.



Enflasyon Düzeltmesi yapabilmek için iki koşul vardır



1 – Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak



2 – Bilanço esasına göre defter tutmak



Bu iki şart aynı anda gerçekleşmelidir.



Ayrıca Enflasyon Düzeltmesinin Söz konusu olması için



- İçerisinde bulunulan dönem dahil olmak üzere son üç dönemde fiyat endekslerindeki artış topl*****n % 100 ün üzerinde olması içerisinde bulunulan hesap döneminde de % 10 dan fazla olması gereklidir.



Bakanlar Kurulu % 100 oranını % 35 e kadar indirmeye % 10 oranını ise % 25 e kadar çıkartmaya yetkilidir.



- Geçici vergi dönemlerinde ise üçer aylık dönemlerin son ayı dahil önceki otuzaltı ay içerisinde bulunulan hesap dönemi yerine ise oniki ay alınmaktadır.



Enflasyon Düzeltmesi Yaparken;



Parasal Kıymetlerin enflasyon düzeltmesi yapılmasına gerek yoktur.



Örneğin Kasada bulunan para bir parasal kıymettir. Enflasyon muhasebesinin amacı iktisadi kıymetleri paranın satın alma cinsine göre ifade etmektir.



31.12……. Tarihinde Tarihi Maliyetler Muhasebesine göre düzenlenmiş bilançoda Kasa Hesabında bulunan paranın 31.12…… tarihi itibariyle satın alma gücüde aynıdır.



Dolayısıyla enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasına gerek yoktur.



Stoklar Parasal olmayan kıymetlerdendir.



Söz konusu tarihli bilançoda bulunan stokların bilançoya kayıtlı değeri ile bilançonun düzenlendiği tarihteki değeri enflasyonist koşullarda (satın alma gücü) aynı değildir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekir.



Parasal Olmayan Kıymetler ise enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.



Parasal Olmayan Kıymetlerin Enflasyon Düzeltmesinde Dikkate Alınacak Tutarları



Düzeltme işleminde Vergi Usul Kanununda Yer Alan Değerleme Hükümlerine Göre Tespit Edilen Tutarlar esas Alınır.



Maddi duran varlıklar maliyet bedelleri - mali duran varlıklar ise alış bedelleri üzerinden düzeltmeye tabi tutulur.



Reel Olmayan Finansman Maliyetleri ;



Maddi duran varlıklar mali duran varlıklar ve özel tükenmeye tabi varlıklar ile stokların maliyet ve alış bedelleri içinde yer alan ve tevsik edilebilen reel olmayan finansman maliyeti ilgili varlığın maliyet veya alış bedellerinden düşülür. (Geçici Md . 25/C)



Reel Olmayan Finansman maliyetleri; Her türlü borçlanmada borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranının uygulanması suretiyle bulunan tutarı ifade eder. (VUK 328. GT 6.2.1)



ROFM = BORÇ TUTARI * (Borcun Kapatıldığı Dön. TEFE – Borcun Alındığı Dön. TEFE ) / Borcun Alındığı Ayki TEFE



31.12.2003 Tarihli bilançolarda enflasyon düzeltmesi yapılırken; tevsik edilmek şartıyla bazı parasal olmayan varlıkların içerisinde yar alan reel olmayan finansman maliyetleri varlığın maliyet veya alış bedellerinden düşülür. Bunun sonucunda ortaya çıkan tutar üzerinden düzeltme işlemi yapılır.



Stoklar Maddi duran Varlıklar Mali Duran Varlıklar Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilen iktisadi kıymetlerdir. (Reel olmayan finanman maliyeti ihtiva edebilecek kıymetler VUK 328 sıra numaralı tebliğin ekinde (EK-3) verilmiştir.



Reel Olmayan Finansman Maliyetlerinin Tevsik Edilememesi Hali



Mükellefler VUK 328 sıra numaralı tebliğ EK 3 de sıralanmış olan kıymetlerin içerisinde yer alan reel olmayan finansman maliyetlerini tevsik edemiyorlarsa; reel olmayan finansman maliyetleri aşağdaki şekilde hesaplanacaktır.



1 – Son Beş Hesap Dönemi İçinde Aktife Giren Kıymetler



Toplam Finansman Maliyetleri * (İlgili Hesap Dönemine Ait TEFE Artış oranı * İlgili Hesap

Dönemine Ait Ortalama Ticari Kredi Faiz oranı )



İlgili Hesap Dönemine İlişkin TEFE Artış Oranı İse;



Finansman Maliyetinin Oluştuğu Yılki TEFE - Finansman Maliyetinin Oluştuğu Yıldan Bir

Önceki Yılki TEFE



Formül sonucu Çıkan Oran bir den büyük ise reel olmayan finansman maliyeti yok kabul edilecek ve oran bir olarak uygulanacaktır.



2 – Son Beş Hesap Döneminden Önce Aktife Giren Kıymetler



Beş hesap döneminden önce aktife giren iktisadi kıymetlerin maliyet ve alış bedellerine dahil edilen finansman giderleri enflasyon düzeltmesi yapılırken iktisadi kıymetlerinin bedelinden düşülmez.



Birikmiş Amortismanların Düzeltilmesi



Bilindiği üzere enflasyon muhasebesi uygulaması gelene dek enflasyon karşısında uygulamada Yeniden Değerleme Maliyet artışı gibi uygulamalar bulunmaktaydı.



Enflasyon muhasebesi yürürlüğe girince bu tip lokal uygulamalar son bulmakla birlikte enflasyon düzeltmesi yaparken eski uygulamalara tabi tutulan kalemler için özel yöntemler belirlenmiştir.



Yeniden Değerlemeye Tabi Tutulan Bir İktisadi Kıymetin Enflasyon Düzeltmesi Aşağıdaki şekilde yapılacaktır:



1 – Düzeltme katsayısı bulunur



(Dönem Sonu Endeksi / Kıymetin Aktife Girdiği Tarihteki Endeks)

Kıymet Aktife 1990 Ocak Ayında girdi Düzeltme işlemi 2003 yılında yapılıyorsa

2003 ARALIK TEFE / 1990 OCAK TEFE (VUK 328 G.T. EK-5)



2 – Düzeltmeye Esas Tutar Bulunur



Düzeltmeye Esas Tutar Kıymetin Aktife Giriş Tutarıdır3 – Düzeltme İşlemi Yapılır ( 1 * 2 )



4 – Kıymetin Düzeltilmiş Değerinden En son kayıtlı değeri ( Yeniden Değerleme Sonrası ) çıkartılır. Aradaki fark en son kayıtlı değerine (YD sonrası ) bölünmek suretiyle artış oranı bulunur.



5 – Düzeltilmiş Birikmiş amortisman tutarını bulmak için de bir önceki madde de bulunan artış oranıyla son bilançoda görülen amortisman tutarı çarpılır.











ÖRNEK :



İktisadi Kıymet
: Taşıt

Aktife Giriş Tutarı
: 2.000.000.-

Aktife Giriş Tarihi
: OCAK – 2000

Yeniden Değerleme Sonrası Değeri
: 6.000.000.- (31.12.2003 Tarihinde)

Bugüne Dek Ayrılan B.Amortisman
: 900.000 (31.12.2003 İtibariyle)




(Not : Amortisman ve Yeniden Değerleme Hesaplaması oranlar dikkate alınmadan verilmiştir.)



Söz konusu Taşıta İlişkin Birikmiş Amortismana Enflasyon Düzeltilmesi Yapılma Aşamaları



ADIM 1 : Düzeltme Katsayısı bulunur:



ARALIK 2003 TEFE / OCAK 2000 TEFE = 7.38210000 / 2.09400000 = 3.5254



ADIM 2 üzeltmeye esas tutar bulunur:



Aktife Giriş tutarıdır = 2.000.000.-



ADIM 3 : Taşıtın Düzeltilmiş Değeri Bulunur:



3.5254 * 2.000.000 = 7.050.800.-



ADIM 4 : Artış tutarı ve Oranı bulunur:



Artış Tutarı; 7.050.800 – 6.000.000 = 1.050.800



Artış Oranı; 1.050.800 / 6.000.000 = % 1751



ADIM 5 : Düzeltilmiş Birikmiş Amortisman Tutarı bulunur:



900.000 * 1751 = 1.575.900











Toplulaştırılmış Yöntemler



Enflasyon düzeltmesinde ana mantık olarak iktisadi kıymetin Aktife Giriş Tarihindeki Endeks in Cari Dönem Endeksine bölünmesi sonucu çıkan düzeltme katsayısıyla aktife giriş tutarının çarpılması sonucu düzeltme işlemi yapılır.



Ancak tüm kıymetlerin tek tek aktife giriş tarihlerini tutarlarını bulmam mümkün olmayabilir. Maliye bakanlığı da bunu göz önüne alıp sadece stoklarla sınırlı olmak üzere toplulaştırılmış yöntemlerin kullanılmasına izin vermiştir.



***Ayrıca Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tabi tutulan kıymetlerin alış ve maliyet bedellerine intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetlerin düşülmesi ihtiyaridir. (Mük. Md 298)



(*** Yukarıda bahsedildiği gibi Geçici 25. madde 31.12.2003 tarihli finansal tabloların Mükerrer 298. madde ise genel olarak finansal tabloların düzeltilme esaslarını belirler.



Geçici 25. maddeye göre toplulaştırılmış yöntemler kullanılsa dahi reel olmayan finansman maliyetlerinin iktisadi kıymetlerin alış bedellerinden düşülmesi zorunludur. Mükerrer 298. maddeye göre ise ihtiyaridir. Yani 31.12.2003 finansal tabloları düzeltilirken stokların düzeltilmesinde toplulaştırılmış yöntemler seçilmiş olsa bile reel olmayan finansman maliyetleri stokların maliyetlerinden düşülecektir. )



Stoklarımızın düzeltilmesi işleminde toplulaştırılmış yöntemleri seçmemiz halinde seçilmiş olan hesap dönemi dahil üç hesap dönemi bu yöntem değiştirilemez.



Maliye Bakanlığı iki tür toplulaştırılmış yöntem belirlemiştir



1 -Basit ortalama yöntemi

2- Stok devir hızı yöntemi



1- Basit Ortalama Yöntemi



Bu Yönteme Göre Düzeltme Katsayısı Hesaplanması



( Mali tablonun ait olduğu ayki endeks )

DK = -----------------------------------------------------------------------------------------------------

Mali Tablonun Ait Olduğu Aya ait End. + Bir önceki Geçici V. Dönem Sonu End. ) / 2





2- Stok Devir Hızı Yöntemi



Önce stok devir hızı sonra ise stokların ortalama kalma süresi hesaplanır.



Örneğin stok devir hızı 5 stokta kalma süresi de ( 365 / 5 ) 73 gün olsun.



Stoklarımızın 73 gün öncesinden yani Ekim ayından kaldığı düşünülür.



Düzeltme katsayısı da Ekim Endeksi / Aralık Endeksi formülü ile bulunur.



Düzletilmiş Yıl sonu stokları da = Düzeltmeye esas tutar * DK



Dönem İçi Satılan Toplam Mal Maliyeti

SDH = ----------------------------------------------------------------

( Dönem Başı Stok + Dönem Sonu Stok ) / 2





Dönem Gün Sayısı

Ortalama Stokta Kalma Süresi = ------------------------------

Stok Devir Hızı



Öz sermaye Kalemlerinin Düzeltilmesi



01.01.2004 Tarihinden önce ayrılmış olan ve sermayeye ilave edilen yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonlar öz sermayeden düşülür. Bu tip fonların sermayeye ilavesiyle oluşan artışlar sermaye artışı olarak dikkate alınmaz. Dolayısıyla bu fonlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.

Kalan tutarlar düzeltme işlemine tabi tutulur. Burada dikkat etmemiz gereken en önemli hususlardan bir tanesi Sermaye ye ilişkin enflasyon fakının ayrı olarak gösterilmesidir. Sermayede meydana gelen değişiklikler tescile tabi işlemlerdir. Sermayede enflasyon düzeltmesi nedeniyle oluşacak farklılıklar tescil gerektirmemesi için ayrı olarak gösterilmelidir.



Geçmiş Yıl Kar ve Zararlarının Düzeltilmesi



31.12.2003 tarihli bilançoda yer alan ve indirilemeyen geçmiş yıl zararları ile cari yıl zararı matrahın tespitinde mukayyet değerleri ile dikkate alınacaktır.



İletmelerde Kar iki şekilde tespit edilir. Birincisi gelir tablosu esasına göre ikincisi ise bilanço esasına göre.



31.12.2003 tarihli bilançonun düzeltilmiş sermaye düzeltilmiş hisse senetleri ihraç primleri düzeltilmiş hisse sentleri iptal kararları ile borç topl*****n çıkarılması suretiyle bulunan fark geçmiş yıl kar/zararları hesabına kaydedilecektir.



Şayet işlemler sonucu ortaya çıkan farklar sonucu oluşan geçmiş yıl karları vergiye tabi değildir aynı şekilde geçmiş yıl zararlarını da vergi matrahından düşmek gibi bir şansımız yoktur.



Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları herhangi suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği taktirde bu işlemin yapıldığı dönemin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin bu dönemde vergiye tabi tutulacaktır.



Ancak öz sermayeye kalemlerine ilişkin enflasyon fark hesapları kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilecek ve bu işlem kar dağıtımı sayılmayacaktır.



Yani enflasyon düzeltmesinden oluşan farkları Kurumlar Vergisi mükelleflerinin sermayeye ilave etmek dışında herhangi hesaba nakletmesi veya işletmeden çekmesi gelir vergisi mükelleflerinin de sermayeye ilave etmek dahil herhangi hesaba nakletmesi işletmeden çekmesi kar dağıtımı sayılacak döne kazancı ile ilişkilendirilmeksizin vergiye tabi tutulacaktır. Bu madde işletmelerin Öz sermaye yoğunluklu çalışmasını teşvik etmek amacıyla konulmuş olup oluşan enflasyon farkların işletme bünyesinde kullanılmasını teşvik etmektedir.



31.12.2003 tarihi İtibariyle Öz Kaynak Kalemleri Düzeltilirken



Maddi duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları

İştirakler Yeniden Değerleme Artışları

Maliyet Artış Fonu

Geçmiş Yıl Zararları

Geçmiş Yıl Karları



Kalemleri düzeltilmiş bilançoda yer alamayacak başka bir ifadeyle sıfırlanacaktır. Zaten bu kalemlerin bir kısmı lokal olarak enflasyonun etkilerini arındırmaya ilişkin önlemlerdi. Gelen köklü uygulamayla bu kalemler ortadan kalkıyor. Geçmiş yıl kar/zararları da düzeltme sonucu tekrar şekil alacağı için sıfırlanmaktadır.















SONUÇ



Enflasyon düzeltmesinin amacı mali tabloların paranın satın alma gücünü ifade edecek şekilde düzeltilmesidir. Bu düzeltme endeksler yardımıyla yapılır. Kullanılabilecek endeksler Genel fiyat endeksleri ve özel fiyat endeksleri olabilir. Genel Fiyat endeksleri genel fiyat değişimlerini içeren endekslerdir (TEFE TÜFE gibi ) özel fiyat endeksleri ile sektörer mal guruplarındaki fiyat değişimlerini gösterir endekslerdir Örneğin sadece mobilya sektöründeki fiyat değişimlerini gösteren bir endekstir. Ancak bizim vergi kanunlarımıza getirilen düzenlemelerde kullanılacak endeks Toptan Eşya Fiyat Endeksidir. (TEFE)



Enflasyon düzeltmesine ilişkin esaslar 5024 sayılı kanun ile getirilmiş olup kanunda (mükerrer 298 .madde ile) süreklilik arz eden enflasyon düzeltme işlemleri ve (Geçici 25. madde ile) 31.12.2003 tarihli finansal tabloların düzeltilmesine ilişkin esaslar belirtilmiştir.



Gene 328 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 31.12.2003 tarihli finansal tabloların düzeltilmesine ilişkin esaslar açıklanmıştır.



5.2. Parasal ve Parasal Olmayan Kalemlerin Ayrımı



Enflasyon muhasebesi parasal olmayan kalemlerin bilanço tarihindeki paranın satın alma gücü esas alınarak düzeltilmiş tutarlar ile ifade edilmesini öngörmektedir. Parasal kalemler paranın değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri sabit kalan ancak satın alma güçleri değişen (dolayısıyla “azalan”) kalemlerden oluşur. Parasal kalemler bilanço tarihinde halihazırda paranın cari satın alma gücünde ifade edildiklerinden enflasyona gore düzeltilmezler. Parasal olmayan kalemler ise parasal kalemler dışında kalan kalemlerden oluşur.



Herhangi bir kalemin parasal olup olmadığına karar verilirken o kalemin gösterdiği karakteristik özellikleri de göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Örneğin “Şüpheli Alacaklar Karşılığı” kalemi “Ticari Alacaklar” kaleminin parasal kalem olması nedeniyle parasal kalem olarak dğerlendirilmelidir. Diğer taraftan “Stok değer Düşüklüğü Karşılığı” kalemi ise “stokların” paasal olmayan kalem olması nedeniyle parasal olmayan kalem olarak değerlendirilmelidir.



Parasal olmayan kalemlerden bazıları aşağıdaki gibidir;

Ø Stoklar

Ø Maddi duran varlıklar

Ø Maddi olmayan duran varlıklar

Ø Peşin ödenmiş giderler

Ø Satın alımlar için ödenen avanslar

Ø Satışlar için alınan avanslar

Ø Ertelenmiş gelirler ve

Ø Özsermaye kalemleri.





5.3. Parasal Olmayan Kalemlerin Düzeltilmesi



Tüm parasal olmayan varlık ve yükümlülüklerin malitablolarda paranın bilanço tarihindeki satın alma gücü üzerinden ifade edilmeleri gerektiğinden işlem tarihinden bilanço tarihine kadar geçen sürede gerçekleşen Toptan eşya Fiayatları Genel Endeksindeki artıştan hesaplanan düzeltme katsayısı kullanılarak enflasyona gore düzeltilirler.



Enflasyon muhasebesinin uygulandığı ilk dönemde geçmiş yıl karı veya zararları ile dönem net karı veya zararıhariç olmak üzere parasal olmayan tüm bilanço kalemleri işlemn gerçekleşmiş olduğu tarihteki düzeltme katsayısı kullanılmak suretiyle enflasyona gore düzeltilirler. Bu uygulama sonucunda geçmiş yıl karı veya zararları ile net dönem karı veya zararlarının toplamı olan bilanço tarihi itibariyle birikmiş bilançoda dengeleyici kalem olarak hesaplanır.



5.3.1 Geri Kazanaılabilir Tutar veya Maliyetin Düşüğü Kuralı



Enflasyon muhasebesi uygulaması sırasında dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan biisi enflasyona gore düzeltilmiş mali tablolarda parasal olmayan kalemlerin geri kazanılabilir tutarları veya enflasyona gore düzeltilmiş maliyet bedelinin düşük olanı üzerinden gösterilmesidir. Bu amaçla öncelikle bilanço tarihinde paranın cari satın alma gücü üzerinden gösterilmiş tarihsel maliyetler ile ilgili kalemlerin geri kazanılabilir tutarları karşılaştırılır. Bir varlığın geri kazanılabilir tutarının enflasyona gore düzeltilmiş değerinden düşük olması durumu söz konusu ise enflasyona gore düzeltilmemiş mali tablolarda böyle bir karşılığa ihtiyaç olmamasına rağmen iki değer arasındaki fark değer düşüklüğü karşılığı ayrılması suretiyle gelir tablosuna yansıtılır. Geri kazanılabilir tutar bir varlığın net satış fiyatı ile kullanım değerinden yüksek olanı olarak tanımlanmıştır. Kullanım değeri ise bir varlığın sürekli kullanımından ve faydalı ömrü sonunda elden çıkarılmasından elde edilmesi beklenen nakit akımlarının tahmin edilen bugünkü değeri olarak tanımlanmıştır.



- Enflasyon muhasebesi uygulanmış mali tablolar varlıkların veya şirketin rayiç bedelini gösterir mi?



Enflasyon muhasebesi tarihi maliyet yöntemini temel almaktadır. Bu nedenle ve buna ek olarak piyasalardaki reel fiyat dalgalanmalarının göz önüne alınmaması nedeniyle enflasyon muhasebesi yapılmış varlık değerlerinin varlıklarının rayiç bedelini göstermesi beklenmez ve hedeflenmez. Aynı şekilde enflasyon düzeltmesi yapılmış bir mali tablonun net aktif değerinin de şirketin rayiç bedelini göstermesi beklenmez ve hedeflenmez.





5.3.2 Peşin Ödenmiş Giderler



Enflasyon muhasebesi uygulaması sırasında tarihsel maliyet bedelleri üzerinden gösterilen peşin ödenmiş giderler ödeme tarihlerine gore yaşlandırma sonuunda tespit edilen ayın düzeltme katsayısı ile enflasyona gore düzeltilerek bilanço tarihinde paranın satın alam gücü üzerinden ifade edilir.



5.3.3 Satın Alımlar İçin Ödenen Avanslar



Peşin ödenmiş giderlerde olduğu gibi satın alımlar (sabit kıymetler vaya stoklar) için ödenen avanslaırın da yaşlandırma tablosu düzenlenir ve ödemelerin gerçekleştiği ilgili ayların düzeltme katsayısı ile enflasyona göre düzeltilerek bilanço tarihinde paranın satın alma gücü üzerindengösterilir. Sabit kıymet veya stok fiziki olarak işletmeye geldiğinde ilgili kalemlerin maliyeti yukarıda belirtilen enflasyona gore düzeltilmiş tutarlar üzerinden ifade edilmelidir.



- Personel avansları da enflasyona gore düzeltilmeli midir?



Avansların enflasyona gore düzeltilmesinde dikkat edilmesi gereken nokta söz konusu parasal olan bir kalem ile mi yoksa parsal olamayan bir kalem iel mi ilişkili olduğunun belirlenmesidir.

Personele verilen avans genellikle herhangi bir parasal olmayan kalem ile ilişkilendirilemediği için bilanço tarihinde söz konusu personelin işletmeye ödemekle yükümlü olduğu tutarolarak değerlendirilmeli ve parasal olarak dikkate alınmalıdır.





Bu sebepten ötürü personele verieln avans işlemin gerçekleştiği tarihteki düzeltme katsayısı ile enflasyona gore düzeltilmez.

Ancak verilen avans personle avansı olarak değil de sabit kıymet veya stok alımı için verilmiş ise işlemin gerçekleştiği tarihteki düzeltme katsayısı ile düzeltilir.







Ödenen avansların enflasyona gore düzeltilmesi ile ilgili örnek


31 aralık 2001 tarihi itibariyle bir işletmenin sabit kıymet alımlarına ilişkin vermiş olduğu avansların detayı aşağıdaki gibidir.



Tutar Düzeltme Enflasyona

Avansın verildiği tarih (Milyon TL) Katsayısı gore düzeltilmiş değer



Eylül 2000 35.000 2.023 70.805

Kasım 2000 65.000 1.921 124.865

Mart 2001 90.000 1.632 146.880

Mayıs 2001 110.000 1.342 147.620

Temmuz 2001 55.000 1.263 69.465

Ekim 2001 145.000 1.085 157.325

500.000 716.960









5.3.4 Stoklar



Tebliğin 12. maddesinde belirtildiği üzere hammadde emtia yarı mamul ve maul stokları işletmelerin stok değerleme politikaları ile uyumlu olarak enflasyona gore düzeltme işlemine tabi tutulur. Genel uygulama ilgili kalemlerin tarihsl maliyet değerinin ve iktisap tarihinin bulunması ve anflasyona gore düzeltilmesinden ibarettir. Ancak aynı madde yoğun olarak işem gören stoklar ile ilgili düzeltme katsayılarının saptanmasından stok değerleme yöntemine bağlı olarak dönem sonunda ortalama maliyetine eşit ve en yakın alım maliyetinin gerçekleştirdiği ayın stokların alım tarihi olarak Kabul edilmesi gibi toplu yöntemlerin kullanılabileceğinden bahsetmektedir. Stok kalemlerinin enflasyon düzeltmesinin usul ve esasları şöyle özetlenebilir:



Ilk madde ve malzeme


Ilk madde ve malzemenin düzeltilmesinde öncelikle ilgili kalemin tarihsel maliyet değerinin ve iktisap tarihinin bir yaşlandırma tablosu hazırlanarak tespit edilmesi ve ilgili tarihlerdeki düzeltme katsayıları ile enflasyona gore düzeltilmesi gerekmektedir. Ancak bu detayda bir yaşlandırma tablosu eldeedilemiyorsa önemlilik ilkesinin gözönünde bulundurulması şartı ile stok devir hızlarının kullanılmasıyla tahmini bir yaşlandırma tablosu elde edilebilir. Stok devir hızının bulunmasında Türk Lirası değerler değil dönem içinde gerçekleşen işlemler ile ilgili birimlerin (kgadetm3 gibi) kullanılması daha doğru sonuç verecektir. Bu yöntemin kullanılması sırasında dikkat edilmesi gereken husus önemlilik ilkesinin gözden kaçırılmaması ve düzeltilmesi yapılacak ilk madde ve malzemenin mahiyetinin gözönünde bulundurulmasıdır. Örneğin stokta uzun sure kalan maddeler için yada devir hızı değişkenlik gösteren stoklar için stok devir hızı yönteminin uygulanması sağlıklı sonuçlar vermeyebilir.



Ilk madde ve malzemelerin iktisap tarihlerinin detaylı olarak takip edilmesi durumunda enflasyona gore düzeltilmesi ile ilgili örnek



31 Aralık 2001 tarihi itibariyle A ilk madde ve malzemesinin yaşlandırma tablosu ve enflasyona gore düzeltilmesi aşağıdaki gibidir.



Tarihi elde Enflasyona

Birim etme maliyeti Düzeltme gore düzeltilmiş

Iktisap tarihi (kg) (TL) katsayısı değer



Mart 2001 10 100000 1.632 163200

Haziran 2001 30 450000 1.305 587250

Ağustos 2001 40 680000 1.22 829600

Kasım 2001 60 1500000 1.041 1561500

Aralık 2001 90 2340000 1000 2340000

230 5070000 5481550











ilk madde ve malzemelerin devir hızlarının esas alınması durumunda enflasyona gore düzeltilmesi ile ilgili örnek



B ilk madde ve malzemesi
Dönem başı stok 150 kg

Dönem sonu stok 200 kg

Dönem içi kullanılan stok 2500 kg



Dönüzş hızı = (((150+200)/2)/2500) x 360 = 25 gün



Dönüş Tarihi elde etme Enflasyona

Ilk madde ve hızı maliyeti Düzeltme gore düzeltilmiş

Malzeme cinsi (gün) (TL) katsayısı değer



B 25 2370000 1000 2370000

C 43 3650000 1041 3799650

D 88 1756000 1085 1905260

7776000 8074910



günlük endekslerin yayımlanmaması sebebiyle hesaplamalarda aylık endeksler kullanılmaktadır.















Yarı mamul ve mamul stokları


Yarı mamul ve mamul stoklarının düzeltilmesinde de ilk madde ve malzeme stoklarının düzeltilmesinde kullanılan yöntemler kullanılır. Ancak yarı mamul ve mamul tutarlarını oluşturan ilk madde ve malzeme işçilik giderleri genel üretim giderleri ve amortisman gideri gibi maliyet bileşenlerinin ortalama stokta kalış süresi farklı olacağından bu farklılık gözetilerek hesaplama yöntemi gözden geçirilmelidir.



Yarı mamul ve mamul stoklarının enflasyona gore düzeltilmsi işlemi sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli husu tarihsel maliyetler esas alınarak hesaplanan genel üretim giderleri ile ilişkilendirilen amortisman giderinin yerine enflasyona gore düzeltilmiş maddi duran varlıklar üzerinden hesaplanan düzeltilmiş amortisman giderinin genel üretim giderleri ile ilişkilendirilebilen kısmının konulmasıdır.





Stoklar enflasyona göre düzeltildikten sonra “net gerçekleştirebilir değerin veya malietin düşük olanı “ kuralı ışıgında değer düşüklüğü karşılığı açısından tekrar fözden geçirilmelidir.

Stokların maliyeti olşana kadar kur farkları dahil finansının giderlerinin reel kısmı bu maliyete ilave edilebilir. Finansman giderlerinin reel kısmı katlanılan finansman maliyetinin ilgili dönemde gerçekleşen enflasyon oranının üstünde kalan tutarı olark hesaplanır.







· Enflasyon Stokların enflasyona göre düzeltilmesi sırasında stokların maliyenelnin belirlnenirlen maddesinde kullanılan yöntemin (FİFO LİFO ve ağırlıklı ortalama) etkisi nedir?



Fiyat değişiminin dönemin enlasyon oranı kadar olduğu durumlarda sokların enlasyona göre düzenlenmişdeğerlerinin belirlenmesinde stokların maliyetlendirme yönteminin etkisi olmaz. Öreneğin ister LİFO ister FİFO maliyet yöntemi kullanılmış olsun stoklar enflasyona göre düzeltilmeli ve bilanço tarihindeki paranın satın alma güzünde ifade edilmelir. Ancak uygulanan toplu yönteminin kullanılması sonucunda enflasyona göre düzeltilen sok değerindeki değişikli ile dönem boyunca stok maliyetlerine temel oluşturan fiyat endeksindedeki değişim arasında parasal önemsellik arz etmeyen farklar çıkabilmektedir.

Fiyat değişiminin enflasyonu takip etmediği durumlarda maliyetlendirme yöntemi stoların eflasyona göre düzeltilmiş değerlerinin belirlenmesinde etkili olur. FİFO uygulayan bir şirket stokların enflasyon düzelmesini yaparken so satın aldığı stokların ilgili maliyetini malitelerinin oluştuğu tarihi dikkate alarak endeklemeye tabi tutmalidır. Fit değişimleri enflasyonu takip etmedğinden endekslenmiş değerler LİFO ve FİFO için birbirinden farlı sonuçlar verecektir. Böylece şirkey maliyet yönetimine uygun olarak soklarına düzeltmesi yapmış olacaktır.








Mamüllerin Enflasyona Göre Düzeltilması ile İlgili Örnek
“F” mamülünün üretimde kullnılan ilk madde ve malzemein ortalama devir hızı 55 dündür ve “F” mamülünün üretim süresi 10 gün stokta kalış süresi ise 45 gündür. “F” mamülünün maliyet bileşkeleri aşağıdaki gibidir.





Maliyet Bileşkesi Maliyet Maliyetin Düzeltme Enlasyona göre

(TL) Oluşturduğu Ay Katsayısı düzeltilmiş değer



İlk madde ve malzeme 7.500.000 Eylül 2001 1.158 8.685.000

Direkt İşçilik 1.700.000 Kasım 2001 1.041 1.769.700

Genel Üretim Gideri 3.200.000 Kasım 2001 1.041 3.331.200

Amortisman 600.000 (‘) 825.000

13.000.000 14.610.900



(‘) Amrortisman giderinin ilgili esaslara uygulanarak efnlasyona göre düzeltilmiş değerdir.



















Stokların bilanço tarihini takiben satıldıklarında bilanço tarihi itibariyle mevcut olan değer düşüklüğü karşılığı nasıl muhasebeleştirilir.?


Stoklar ile ilgili stok değer düşülüğü karşılıkları parasal olmayn kalemkerdir. B u sebepten dolayı satış tarifinde dikkete alınması gereken tutar stok ve ilğili değer düşüklüğü karşılığının ebflasyona göre satış tarihi baz alınarak düzeltilmiş tutar olmalıdır.






5.3.5. Maddi Duran Varlıklar :



Maddi duran varlıklar enflasyona göre düzeltilirken izlenecek yol aşağıdaki gibidir.



ü Varlığın iktisap tarihi ve tutarı bulunur eger varlık aktifleştirme yoluyla kaydedildiyse aktifleştirme öncesi bulunduğu hesap kalemimde erçekleşen iktisabı ile ilgili tarih ve tutar dikkate alınır.

ü Varlıkların maliyetlerine ilave edilmiş finansman giderleri kur farkları ve yniden değerleme artışları varlığın enflasyona göre düzeltilmemiş mali tablolardaki kayıtlı tutarından düşülür. Ancak finanman giderlerinin reel kısmının varlığın maliyetine ilave edilmesi mümkün olabilir. Tebliğin 11.maddesinde de belirtildiği üzere finansman giderlerinin reel kısmı katlanılan finansman maliyetinin ilgili dönemimde gerçekleşen enflasyon oanının üstünde kalan tutarı veya bir borçlu ilgili katlanılan finansman maliyetinin borcun reel değerindeki azalmadan fazla olan tutarı olarak hesaplanır.

ü Varlığın orijinal iktidap tutarı ilgili tarihe isabet eden düzeltme kat sayısı ile enflasyona göre düzeltilerek bilanço tarihinde paranın satın alma gücüne getirilir.(Vadeli alalımlar için bkz. 5.4 gelir tablosunu enflasyona göre düzeltilmesi. Paragraf 4)

ü Amortisman hesaplanması enflasyona göre düzeltilmiş değerler üzerinden ekonomik ömürleri esas alınarak kıst uzulüne göre yapılarak gelir tablosu ile ilişkilendirilir. Açılış birikmiş amortisman tutarıda yine enflasyona göre düzeltilmiş değerler üzerinden hesaplanarak devredilen tutar olacaktır.

ü Dönem içinde gerçekleşen çıkışlar enlasyona göre düzeltilmiş değerleri üzerinden hesaplanan net defter değerleri dikkate alınarak işleme tabi tutulur.

ü Mali tablo kalemlerine bağlanmış olan enflasyona göre düzeltilmemiş maddi duran varlık tutarları üzerinden hesaplanan amortisman giderleri tamamen ayılanarak enflasyona göre düzeltilmiş maddi duran varlık tutarları üzerinden hesaplanmış amotisman giderleri ilgili kalemlere dağıtılır.



Yapılmakta olan yatırımların tarihi maliyetleri ve iktisap tarihleri bulunur ve iktisap tarihine isabet eden düzeltme kat sayısı ile enflasyona göre düzeltilir. Böylelikle gelecek dönemlerde maddi duran varlık kalemlerine yapıl***ta olan yatırımlar kaleminde aktifleşme olduğudunda söz konusu varlık enlasyona göre düzeltilmiş şekilde transfer edilir.



Duran varlıkların enflasyona göre düzeltilmiş tutarları hesaplanırken enlasyona göre düzeltilmemiş malı tablolarda kullanılan amortisman oranlardaki farklı bir oran kullanılabilir mi?



Enflasyon muhasebesi uyarınca amortisman hesaplarında SPK ‘nın muhasebe standartlarında yer alan “vergi mevzuatının amortisman süresine ilişkin düzenlemelerine uyulması bu hükme aykırılık teşkil edemez.” Hukmu uygulayamaz. Daha önce bu şekilde bulunan oranlardan amortismana tabi tutulmuş varlıklar duran varlıkların ekonomik kullanılabilir ömürleri süresince amortismana tabi tutulmak zorunda olmaları nedeniyle bulunucak yeni ornalar üzeriden amortismana tabi tutulurlar.



























Duran Varlıkların Enflasyona Göre Düzeltilmesi ile İlgili Örnek






Enflasyona

Göre
Düzeltilmiş

Duran Varlık Kalemi İktisap Düzeltme Değer

Yılı Ayı Değeri(TL) Katsayısı



Yapılm***ta olan yatırım 2001 Şubat 500.000 1.796 898.000

Yapılm***ta olan yatırım 2001 Mart 400.000 1.532 652.000

Yapılm***ta olan yatırım 2001 Nisan 100.000 1.427 142.700

1.00.0 1.693.500

1.01.0





Enflasyona

Göre
Düzeltilmiş

Duran Varlık Kalemi İktisap Düzeltme Değer

Yılı Ayı Değeri(TL) Katsayısı


Demirbaş 2001 Şubat 50.000 1.796 89.000

Demirbaş 2001 Mayıs 250.000 1.342 335.500 Makine (‘) 2001 Haziran 1.000.000 ortaklı katsayısı(‘) 1.693.500

Demirbaş 2001 Eylül 10.000 1.156 11.580

1.330.000 2.130.000



(‘) Bu durum varlık Haziran ayında yapılmakta olan yatırımlardan aktifleştirilmiştir. Dolayısıyla söz konusu kalemi enflasyone göre düzeltilirken aktifleştirme tarihi değil yatırımın tarihi dikkate alınır.





Enflasyona Enfasyona

Göre Cari yıl göre

Düzeltilmemiş Ekonomik amortisamnı Birikmiş düzeltilmiş

Duran Varlık Kalemi Değer Ömrü (yıl) gideri Amortis. net defter

Değer

Demirbaş 89.800 5 16.463(‘’) 16.463 73.337

Demirbaş 335.500 5 44.733 44.733 290.767

Makine(‘) 1.693.500 10 98.788 98.788 1.594.712

Demirbaş 11.580 5 772 772 10.808

2.130.380 160.756 160.756 1.960.624





(‘’) Düzeltilmiş değer/(ekonomik ömür x 121 x 11 x 59.800/ (5x 12) x 11 = 16.463





5.3.6 Maddi Olmayan Duran Varlıklar



Maddi duran varlıklar için uygulanan düzeltmeye ilişkin usul ve esaslar şerefiye de dahil olmak üzere maddi olmayan duran varlıklar için de geçerlidir.





5.3.7 Satışlar İçin Alınan Avanslar



Alınan avansların düzeltme yöntemi satın alımlar için ödenen avansalara ayrılır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus alınan avans ile ilgili satış gerçekleştiğinde gelir tablosu içindekş satış kalemi enflasyona göre düzeltilmemiş yeni tutar ile ifade edilmelidir.



5.3.8 Ertelenmiş Gelirler



Ertelenmiş gelirler fatura tarihlerine göre bakiyelerin yaşlandırılması yapıldıktan sonra ilgili düzeltme katsayısı ile çarpılarak bilanço tarihindeki paranın satın alma gücü üzerinden yansıtılacak tutarlar enflasyona göre düzeltilmiş değerleri üzerinden işleme tabi tutulurlar.









Vadeli alım-satımlar ile ilgili enflasyon düzletmesi yapılırken enflosyona göredüzeltilmemiş mali tablolardaki üç aydan uzun vadeli alacak ve borçlar için ayrılmış olan reeskont gideri ve geliri enflasyona göre düzeltilmiş mali tablolarda aynı şeklide ayrılmaya devametmeli midir?



SPK Xl. 20. Maddede 23 göre vadeli alım satımlar enflasyona göre düzeltilirken vadeli alım satım üzerindeki enflasyon payı vadeli alım satım tarihi itibariyle ilgili borç ve alacağın vadesine denk gelen vadelerdeki devlet iç borçlanma senetlerinin faiz oranı kullaılarıak düzeltilir. Bu nedenle enflasyona göre düzeltilmemiş mali tablolardaki reeskont gideri ve geliri nitelik olarak devlet iç borçlanma senetlerinin faiz oranı kullanılmış olması ve vadeli alım satım tarihini dikkate alması sebebiyle enflasyona göre düzeltilmiş tablolarda dikkate alınmaz. Vadeli alım satımlardan doğan alacak ve borçların üzerindeki enflasyon payının düzeltilmesi in reeskont gideri ve geliri SPK XI 20 Maddede 23 teki usül ve esaslarına göre yeniden hesaplanır ve tahakkuk ettirilir.





SPK Xl. 20. Maddede 23 te belirtilen reeskont hesaplamasıyla ilgili yöntemlerin arasındaki fark nedir?



SPK Xl. 20. Maddede 23 2 ci fıkrada belirtilen yöntemin uygulaması durumunda alım veya satım tarihi ile alacak veya borcun tahsilat veya ödeme tarihleri arasına isabet eden enflsyon payı varlık borç ve alacak. Satış; satışların maliyeti gibi ilgili kalemlerden indirilir indirilen reeskont tutarı vade tarihine kadar finansman geliri veya gideri olarak muhasebeleştirilir. Ancak SPK Xl. 20. Maddede 23 3 cü fıkrada belirtilen yöntem uygulanırsa vadeli alım ve satımın gerçekleştiği tarih ile bu tarihi takip eden ilk bilanço tarihi arasındaki enflasyon payı ve dönem içerisinde gerçekleşmiş olan diğer alım satımlardan kaynaklanan enflasyon payı ilgili varlık (örneğin stoklar) satış ve satışların maliyeti gibi ilgli kalemlerden indirilmemiş olur. Bu yöntemle hesaplanan reeskont tutarıda vadeye kadar finansman geliri veya gideri olarak muhasebeleştirilecektir.





5.3.9. Özsermaye Kalemlerinin Düzletilmesi



Mali tabloların enflasyona göre düzeltilecekleri ilk dönemin açılış bilançosunda geçmiş yıl kar/(zararları) dışındaki özsermaye kalemleri arttırılmaların oluştuğu başka bir deyişle ödenen tutarların tahsil tarihindeki düzeltme katsayısı kullanılmak suretiyle enflasyona göre düzeltilir. Açılış bilançosunda enflasyona göre düzeltilmiş tutarları ile olmak üzere aktif kalemlerden borçların ve özsermaye kalemlerinin çıkarılması sonucunda kalan kısım özsermaye hesap gurubu içinde “geçmiş yıl kar/(zararları)” hesabında izlenir.



Geçmiş dönemlerde işletmenin enflasyonun kısmi etkilerinin ortadan kaldırılabilmesi amacıyla oluşturduğu yeniden değerleme fonu gibi fonlar özsermayeden çıkarılır. Bunun yanısıra yeniden değerleme fonundan kaynaklanan sermaye arttırımlarında da artış ortakların özsermayeye katkısı olarak dikkate alınmaz. Ancakyedek akçelerin ve dağıtılmamış karların sermeyeye ilave edilmesi orkatlar tarafından konulan sermaye olarak dikkate alınır.



Sermaye arttırımında aynı sermaye olaması durumunda ayni sermayenin sermayeye ilave edildiği tarihteki makul değeri esas alınır ve ilgili düzeltme katsayısı ile bilanço günündeki paranın cari satın alma gücüne getirilir.



Sermaye ilave edilimiş olsun veya almasın emisyon primlerinin düeltilmesinde ise tahsil tarihleri dikkate alınır.



Dönem içinde ödenen temettü varsa temettü tutarı hissedarların kar payına hak kazandığı tarihteki düzeltme katsayısı dikkate alınarak enflasyona göre düzeltilir ve enflasyona göre düzeltilen dağıtılmamış karlar rakamından düşülür.



Net dönem kar/(zararları) ise temettü ödemesini de dikkate almak kaydıyla cari dönem ile önceki dönem birikmiş karları arasındaki farktan oluşur.



Enflasyona göre düzeltilmesi gereken özsermaye kalemleri nelerdir? Bu düzeltmeler için hangi tarihteki katsayılar kullanılmalıdır?



İşletmelerin enflasyondan korunmak maksadıyla oluşturdukları yeniden değerleme fonu gibi fonlar dışındaki tüm özsermaye kalemleri enflasyona göre düzeltilmelidir. Bu ve benzeri fonlar düzeltme işlemi sırasında dikkate alınmaz.



Ödenmemiş sermayenin enflasyona göre düzeltilmessi ile ilgili örnekler


Ödenmemiş sermayesi 3.000.000 TL olan ve 10 Nisan 1998 tarihinde kurulmuş bir işletmenin ödenmiş sermayesinin enflasyona göre düzeltilmesi aşağıdaki gibidir.









Arttırım tarihi
Arttırım Tutar (TL)
Kaynak
Düzeltme katsayısı
Enflasyona göre düzeltilmiş değer

10 Nisan 1998
750.000
Nakit
5.216
3.912.000

2 Mayıs 1999
1.000.000
VDE (“)
3.369
-

16 Mart 2000
1.250.000
Nakit
2.204
2.765.000


3.000.000


66670000










(“) Yeniden değerleme fonu



Temettü gelirleri için hangi tarih baz alınarak düzeltme yapılmalıdır?


Temettünün gelir olarak muhasebeleştirilebilmesi için ortakların hak kazanması esastır. Temettü gelir olarak genel kurul kararını takiben mali tablolara yansıtılır. Bu sebepten dolayı temettü gelirinin düzeltilmesinde genel kurul karar tarihi esas alınır.



Ortaklara ödenen temettünün enflasyona göre düzeltilmiş tutarı nasıl hesaplanır?


İşletmeler ortaklarına ödenecek temettü tutarını ödeme kararının alındığı Genel Kurul tarihindeki düzeltme katsayısı ile enflasyona göre düzeltir ve geçmiş yıl kararından düşer. Ortaklara Genel Kurul tarihini takiben ödeme yapılmaması durumunda işletme için bir yükümlülük doğuran ortaklara temettü borçları iyletmeye parasal kazanç sağlayacaktır. Oluşan parasal kazanç gelir tablosu ile ilişkilendirilir.



5.4. Gelir Tablosunun Enflasyona Göre Düzeltilmesi



Tarihsel maliyete dayalı muhasebe kayıtları baz alınarak düzenlenen gelir tablosunda gelir ve gider muhasebede ilk kayıt edildikleri bedelle izlenir. Mali tabloların enflasyona göre düzeltilmesi durumunda ise gelir tablosundaki büün kalemlerin bilanço tarihindeki paranın satın alma gücü üzerinde ifade edilmesi öngörülmektedir. Bu yüzeden geler tablosunun bütün kalemileri işleminin gerçekleştiği tarihler baz alınarak ilgili düzeltme katsayıları ile düzeltilir ve bilanço tarihndeki pharanın satın alma gücü üzerinden ifade edilir.



Gelir tablosunun enflasyona göre düzeltilmesi sarısında dikkat edilecek önemli bir husus gelir tablosunda parasal olmayan kalemlerle ilişkili olarak ortaya çıkan amortisman gideri satılan malın maliyeti gibi kalemlerin aylık düzeltme katsayıları kullanılark enflasyona göre düzeltilmeyeceğidir. Bu kalemlerin tarihsel tutarları gelir tablosundan çıkarılır ve enflasyona göre düzeltilmiş ilgili bilanço kalemleri üzerinden yeniden hesaplanmış değerleri gelir tablosuna yansıtılır. Enflasyona göre düzeltilmemiş gelir tablosundaki dağılım yüzdeleri esas alınarak gelir tablosunun düzeltilmesi sırasında bu açıdan önemli olan satışların maliyeti ile ilgili yöntemler örnek olarak aşağıda açıklanmıştır.



Gelir tablosunun enflasyona göre düzeltilmesi sırasında dikkate alınacak diğer önemli bir husus da gelir tablosunda yer alan ertelenmiş gelir ve peşin ödenen giderlerin gerçekleşen kısımlarının enflasyona göre düzeltilmiş tutarı üzerinden yeniden hesaplanarak gelir tablosuna yansıtılması gerekliliğidir.



Yüksek enflasyon dönemlerinde Türk Lirası üzerinden vadeli olarak alınan veya satılan varlıkların fiyatı enflasyondan korunmak amacıyla bir enfllasyon payını da içermektedir. Bu pay alım satım tarihi itibariyle ilgli borç veya alacağın vadesine denk gelen vadelerde devlet için borçlanma senetleri için borsalarda veya teşkilatlanmış diğer piyasalrda oluşan faiz haddi olarak tespit edilir ve ilgili kalemler bu tutar düşüldükten sonra kalan tutarlar üzerinden enflasyona göre düzeltme işlemine tabi tutulur. Tabliğ alım satım ve işlem yoğunluğu gibi nedenlere enflasyona göre düzeltme yapılmasında zorluk bulunması durumunda enflasyona göre düzeltmenin alım satım tarihleri itibariyle değil ödeme tahsil tarihleri dikkate alınarak yapılmasını öngörmektedir. Bu yönteme göre vadeli bilanço tarihinden sonra olan borç ve alacaklar reeskont tabi tutalur ve reeskont tutarı varlık borç ve alacak satış satışların maliyeti gibi ilgli oldukları kalemlerle işikilendirilir.



Kur farkı ve faiz gelir/gider enflasyon düzeltmesine tabi tutulmakta mıdır?
Gelir tablosunda parasal olmayan kalemlerle ilişkili olmayan tüm kalemler işlem tarihindeki düzeltme katsayısı kullanılark düzeltilirler. Bu uygulamanın istisnası yoktur.



Gelir tablosu enflasyona göre düzeltilirken yıllık ortalama düzeltme katsayısının kullanılmasının kullanılması doğru mudur?


Eğer gelir tablosu işlemleri yıl içerisinde eşit ağırlıklı olarak dağılmışsa yani mevsimsel bir etki barındırmıyorsa enflsayona göre düzeltmelerde kolaylık sağlanması amacıayla yıllık ortalama endeks kullanılabilir.



Gelir tablosu kalemlerinin enflasyona göre düzeltilmesi (satışlar) ile ilgili örnek


2001 yılı 12 aylık satış rakamlarının aylık detaylar ve aylık düzeltme katsaya-ıları kullanılarak enflasyona göre düzeltilmesi




Düzeltilmemiş mali tablolarda aylar itibariyle satışlar
Düzeltme katsayısı
Enflasyona göre düzeltilmiş değerler

Ocak
90000
1843
165870



Şubat
100000
1796
179600

Mart
105000


1632
171360

Nisan
135000
1427
192645

Mayıs
130000
1342
174460

Haziran
145000
1305
189225

Temmuz
150000
1263
189450

Ağustos
180000
1220
219600

Eylül
292500
1158
338715

Ekim
357500
1085
387888

Kasım
162500
1041
169163

Aralık
140000
1000
140000

Toplam satışlar
1987500

2517976


Satışların Maliyeti



Saışların maliyetinin enflasyona göre düzeltilmesi için öncelikle üretim maliyeti içindeki kalemlerin aylık bazda dökümlerinin elde edilmesi gerekmektedir. Üretim malyetine giren ve tarihsel değerlerinin baz alındığı aortisman gideri ve ilk madde ve malzeme gideri haricindeki kalemler ilgili ayların endeksi ile enflasyona göre düzeltilir. Üretime giren enlasyna göre düzeltilmiş ilk madde ve malzeme giderinin tutarı enflasyna göre düzeltilmiş ilk madde ve malzeme açılış bakiyesi ile enflasyona göre düzeltilmiş ilk madde ve malzeme açılış bakiyesi ile enlasyına göre düzeltilmiş ilk madde ve malzeme kapanış bakiyesi arasındaki farkın mutabakatından hesaplanır.



Satışların maliyeti içindeki enflasyona göre düzeltilmemiş mali tablolardan gelen amortisman gideri çıkarılarak yerine enflasyona göre düzeltimiş amortisman giderinin üretimle ilişkilendirilen kısmı konulur.





Üretim Şirketi
Ticaret Şirketi

İlk madde ve mazeme
Dönem başı satok

bu döenem satın alınan

kullanılan

dönem sonu stok



Yarı mamül
Dönem başı stok

Hammadde kullanım

İşçilik ve diğer üretim giderleri

Amortisman gideri

Mamüllere transfer

Satılan (SMM)

Dönem sonu stok
Giderlere enflasyona göre düzeltmek amortisman gideri ise enflosyana göre düzenlenmiş maliyetlerden hesaplamaktır


Mamül
Dönem başı stok

Yarı mamüldeki transfer

Satılan (SMM)

Dönem sonu stok








Düzeltilmiş
Düzeltilmiş işçilik
Düzeltilmiş
Düzeltilmiş

Düzeltilmiş
ilk madde ve
ve genel üretim
yarı mamül
yarı mamül

SMM=
malzeme +
giderlerin açılış +
mamül stokları -
mamül stokları


gideri
bakiyesi
açılış bakiyesi
kapanış bakiyesi




Ticari malların (devir hızlarının esas alınması durumunda) ve satılan ticari mal maliyetinin enflasyona göre düzeltilmesi ile ilgili örnek



İşletmenin 31 Aralık 2000 tarihi itibarıyle ticari mallarının stokta kalış süresi 20 gündür. İşletmenin dönem başı ve dönem sonu ticari mal miktarı aşağıdaki gibidir. İşletme Haziran 2001 tarinde alım yapmıştır. Satılan ticari mal maliyetinin enflasyona göre düzeltilmesi aşağıdaki gibidir;

Dönem başı stok: 100 adet

Dönem sonu stok: 150 adet

Dönem içi satılan stok: 1100 adet

Dönüş hızı= (((100+150)/2)/1.100x360=41gün


Tarihi elede etme maliyeti (TL)
Düzeltme katsayısı
Enflasyona göre düzeltilmiş değer

(+) dönem başı stok
35.000
1.886
66.010

(+) dönem içi alışlar
462.000
1.305
602.910

(-)dönem sonu stok
(70.000)
1.041
(72.870)

(=) satılan ticari mal maliyeti
427.000

596.050








5.5. Net Parasal Pozisyon Kar veya Zararının Hesaplanması



Enflasyon muhasebesinin temel amaçlarından biri dönem içinde parasal varlıkları veya yükümlülükleri elde bulundurmaktan dolayı oluşan net parasal pozisyon kar ve zararının muhasebeleştğerilmesidir. Net parasal pozisyon kar veya zararı işletmelerin parasal yükümlülükler ve varlıklar bulundurmalarından doğar ve gelir tablosunda “net parasal pozisyon karı/(zararı)” adı altında ayrı bir kalem olarak gösterilir.



Net parasal pozisyon aşağıda görülen basit denklem ile de açıklanabilir:




VARLIKLAR

· Parasal

· Parasal olmayan
ÖZSERMAYE
YÜKÜMLÜLÜKLER

· Parasal

· Parasal olmayan














= +






Parasal

varlıklar
Parasal olmayan yükümlülükler
Parasal

yükümlülükler

Parasal

yükümlülükler

Parasal

yükümlülükler

ÖZSERMAYE
Parasal olmayan yükümlülükler

Parasal olmayan yükümlülükler

Parasal olmayan yükümlülükler

Parasal olmayan varlıklar
Parasal olmayan varlıklar

Parasal olmayan varlıklar

Parasal olmayan varlıklar

Parasal

yükümlülükler



Parasal

yükümlülükler



Parasal olmayan yükümlülükler



Parasal olmayan varlıklar



ÖZSERMAYE










- = - +















Parasal pozisyon Parasal olmayan pozisyon





Yüksek enflasyon dönemlerinde işletmeler parasal varlıklar ve yükümlülükler nedeniyle oluşan kazanç ve kayıpları birbirinden mahsup etmek suretiyle net parasal pozisyon kar veya zararını hesaplarlar. Bu hesaplama parasal olmayan bilanço kalemlerinin özsermayenin ve gelir tablosunun düzeltme işlemine tabi tutulması sonucunda aktif ve pasif arasında ortaya çıkan fark olarak da yapılabilir.



Enflasyona göre düzeltilmiş mali tabloların düzenlenmesinde çok önemli olan bir husus da net parasal pozisyon kar ve zararının hesaplanması ve düha sonra enflasyona göre düzeltmelerin sonucunda oluşan tutarın doğruluğunun ispatlanabilmesidir.



Net parasal pozisyon kar veya zararı genel fiyat endeksindeki değişikliklerin ağırlıklı ortalama yöntemine göre bulunan net ortalama parasal pozisyona uygulanması suretiyle yaklaşık olarak tahmin edilebilir. Dönem başı net ortalama parasal pozisyonu ve dönem sonu net ortalama parasal pozisyonu bu yöntemde kullanılabilir. Ancak dönem içinde parasal pozisyonda önemli dalgalanmalar meydana gelmiş ise yukarıda anlatılan yöntemle tahmin edilen net paraasl pozisyon karı veya zararı ile gelir tablosunda oluşan net parasal pozisyon karı veya zararının arasında büyük sapmalar oluşabilir. Bu nedenle dönem içinde parasal pozisyonda önemli dalgalanmalar meydana geliyorsa enflasyona göre düzeltilmiş mali tablolarda oluşan net parasal posizyon kar veya zararının ispatlanmasında daha detaylı yöntemler kullanılmaklıdır. Bu yöntemler üçer ayılk veya ayık parasal pozisyonun kullanılmasını gerektirebilir.





5.6. Nakit Alım Tablosunun Enflasyona Göre Düzeltilmesi



Nakit alım tablosu bilanço tarihindeki paranın satın alma gücünden ifade edilir ve tablodaki bütün kalemler tahakkuk ettikleri tarihteki düzeltme katsayısı ile düzeltilip gösterilir.



Dönem başı nakit mevcudu bilanço tarihindeki paranın satın alma gücü üzerinden gösterilir ve dönem içi nakit girişleri ve çıkışları gösterilirken gerek gelir tablosu kalemleri gerekse bilanço artış ce azalışlarında düzeltilmiş tutarlar dikkate alınarak nakit akım tablosu oluşturulur.



Cari yıl net kararından hemen önce ayrıntılı gelir tablosunuda gösterilen net parasal pozisyon karı ya da zaarı da ayrı bir kalem olarak nakit akım tablosunda yer alır. Nakit girişi sağlayan kalemlerden oluşuan net parasal pozisyon karı ya da zararı dönem içi nakit girişlerinde nakit çıkışı sağlayan kalemlerden oluşan net parasal pozisyon kar yada zararı dönem içi nakit çıkışlarında belirtilir. Ancak bu tip bir ayrım yapılması güç olduğundan net pozisyon karı yada zararının nakit akım tablosunda tek bir kalem halinde de gösterilmesi mümkündür.



Unutulmaması gereken bir diğer nokta da nakit giriş ya da çokoş gerektirmeyen gelir ve giderleriin sınıflandırılmasında enflasyona göre düzeltilen gelir ve giderlerin dikkate alınmasıdır. Buna göre amortisman gideri kıdem tazminatı karşılık gideri gibi nakit girişi agerektirmeyen giderlerin sınıflandırılmasında enflasyona göre dönem sonu parasal değerinde düzeltilmiş giderlerin kullanılması gerekmektedir.







Bilanço tarihi itibariyle enflasyona göre düzeltilmiş nakit akım tablosu hazırlanırken enflasyona göre düzeltilmemiş nakit akım tablosu ortalama düzeltme katsayıları ile düzeltildikten sonra enflasyona göre düzeltilmiş nakit akım tablosu rakamlarına ulaşabilir mi?


Enflasyona göre düzeltilmemiş nakit akım tablosu ortalama düzeltme katsayıları ile enflasyona göre düzeltilemez. Enflasyona göre düzeltilmiş nekit akım tablosu hazırlanırken işlemlerin oluştuğu tarihler ile ilgili düzeltme katsayıları kullanılmalıdır