Konu: Felsefe Tarihi

felsefe tarihi
Bilginin ve insan eyleminin kaynağını ve ilkelerini inceleyen düşünceler bütünü. Yunanca «philosophia» («philos» dost «sophia» bilgelik) sözcüğünden Arapça'ya oradan da Türkçe'ye «felsefe» olarak geçmiştir.

Felsefeciler (filozoflar) genellikle saygın ağırbaşlı kolay kolay heyecanlanmayan hiç bir şeye kızmayan kimseler olarak düşünülür. Oysa Eflatun filozofun başlıca özelliğinin hayret etmek olduğunu söylerdi. Böyle olunca ister bilgin ister cahil ister çocuk ister büyük olsun herkes filozof demektir çünkü herkes hayat üzerine ölüm üzerine düşünmek etkinliği ya da duyduğu sevgi veya başka herhangi bir etkinlik konusunda kendi kendine sorular sorar. Ama sözcüğün dar anlamıyla filozof düşünce yoluyla dünyayı yorumlamağa yani dünyaya bir anlam vermeğe çalışan kimsedir.

Yunanistan Doğumlu

Batı felsefesi Yunanistan'da tarihin hem zengin hem karışık bir döneminde doğdu. Felsefenin gerçek kurucusu Eflatun'dur (428348). Ustası Sokrates gibi o da insanların gerektiği gibi yaşamadıklarına inanmıştı: ama haksızlığın bilgisizliğin ahlâksızlığın çaresi nerede bulunacaktı?

Eflatun'a göre herkes yapılması gerekeni bildiğini sanıyordu: «Bizler tıpkı bir mağaranın ta dibinde zincire vurulmuş tutsaklar gibiyiz; içimizden biri kendini kurtarıp da başını aydınlığa çevirmeyi başarabilirse o zaman doğru bildiği her şeyin yanlış olduğunu anlayacak böylelikle bilgiye ulaşmak için aklın kendi üzerinde çaba harcamasının gerekli olduğunu görecektir». Aristoteles ise Eflatun'un bu düşüncelerini fazlasıyla idealist buldu ve daha çok bir sistem halinde örgütlemeğe çalıştığı özel bilgiler (doğal bilimler fizik politika) üzerinde durdu.

M.Ö. III. yy.dan itibaren Yunan sitelerinin gerilemesiyle felsefe okullarının sayısı da çoğaldı ve her biri öncelikle şu soruya karşılık aramağa çabalar oldu: insan mutluluğa nasıl erişebilir? Stoacılar düşmanlığa son vermek için ruh sağlamlığına güvendiler Epikürcüler dostluk ve düşünce zevklerine öncelik tanıdılar septikler (kuşkucular) ise her şeyden kuşkulanma duygusuna sığındılar.

Din Bilginleri

Kilise yüzyıllar boyu düşünce tarihini egemenliğine aldı. Özellikle Thomas d'Aquin (1225-1274) gibi Ortaçağ filozoflarının hemen hepsi tanrı ve insan sorunuyla uğraşan din adamları ve din bilginleriydi.

Sonra hümanist (insancı) uğraşıların merkezi insan oldu. Fransa'da Montaigne İtalya'da Giordano Bruno (1548-1600) İngiltere'de Francis Bacon (1561-1626) düşüncenin gelişimine katkıda bulundular.

Klasik Dönem

Kopernik ile Galilei'nin dünyanın dönüşü üzerine kuramları geleneksel düşünceleri altüst etmiştir. Ondan sonra bilimsel ilerleme felsefi düşünceyle birlikte gidecektir. XVII. yy.ın bütün büyük filozofları aynı zamanda bilgindiler. Onları ilgilendiren bilim üzerine düşünmek bilimin nasıl mümkün olacağını göstermekti. Bu anlayış özellikle Descartes'da Spinoza'da (1632-1677) ve Leibniz'de (1646-1716) belirgindir.

XVIII. yy.da bir yandan doğal bilimler gelişirken (doğa bilgini Lamarck'ın çalışmaları) bir yandan da Montesquieu (1689-1755) ve J.J. Rousseau gibi filozoflar da toplumsal ve siyasal fenomenlere (insan bilimlerinin doğuşu) yönelmişlerdi. İngiltere'de David Hume (1711-1776) deneyin bilginin kökeni olduğunu öne sürerken (ampirist [görgücü] kuram) XVIII. yy. sonunda Emmanuel Kant (1724-1804) eleştirisel idealizm kuramıyla «aydınlık çağ felsefesinin» doruğunu belirtiyordu.

Tarihin Anlamı

Fransız Devrimi felsefenin evriminde bir dönüm noktası olmuştur: artık tarih üzerine düşünceler özellikle Alman filozoflarında ön plana geçecektir. Friedrich Hegel (1770-1831) tarihin ne saçma ne de rastlantılara bağlı olduğu düşüncesindedir: ona göre tarihin bir anlamı var dır bu da insan bilincinin ve insan aklının gelişmesidir. Hegel'in eseri Kari Marx'ı çok etkilemiştir; Marx için tarihin iktisat yasalarına bağlı yasaları vardır. Şair ve filozof Friedrich Nietzsche (1844-1900) için ise dünyanın değişimi bireyin değişiminden geçer.

Çağdaş Düşünce

XX. yy. başlangıcı felsefesine gelince burada da iki büyük akım ayırt edilebilir: özellikle bilimde görülen büyük değişimleri (Einstein kuramları) inceleyen birincisinin ilerigelen temsilcileri Edmund Husserl (1859-1938) ve Gaston Bachelard'dır (1884-1962); daha çok insanla ve insan yaşamının anlamıyla ilgilenen ikinci akımın öncüsü ise Henri Bergson'dur (1859-1941).

İki dünya savaşıyla sarsılan XX. yy. psikanaliz .(Freud'un çalışmaları) araştırmalarına paralel olarak insan üzerinde yeni bir düşünce biçiminin doğuşuna sahne olmuştur. Danimarkalı Kierkegaard'ın (1863-1855) öncülüğünü yaptığı varoluşçuluk (egzistansiyalizm) Martin Heidegger (doğ. 1889) ile Almanya'da ve Jean-Paul Sartre (doğ. 1905) ile Fransa'da gelişmiştir ve «her insan kendini kendi seçer öz seçimleriyle öz davranışlarıyla kendini yaratır» kuramıyla belirlenmiştir.

Bugün filozoflar artık sistemler kurmağa çalışmıyorlar; Sartre bile siyasal eyleme yönelmiştir. Bugün düşüncelerin gelişiminde en çok etkisi olan kişiler birer insan bilimleri disiplini olan psikanaliz (Lacan) ve etnoloji (Levi-Strauss) üzerinde çalışan insan bilimleri uzmanlarıdır.