İstanbul Matbuat Cemiyeti Başkanı ve Tasvir-i Efkâr Başyazarı Velit (Ebüzziya) ile Gazi Mustafa Kemal Paşa arasında basın mensupları ile Mustafa Kemal Paşa’nın görüşmesinin sağlanması konusunda birçok yazışma olmuştu. İstanbul’daki bazı kişiler ile basın mensuplarının görüşme isteklerini daha önce konu etmiştik. Mustafa Kemal Paşa kendilerinin bir delegelerinin İstanbul’a geleceğini onunla da temas edilebileceğini yazmıştı. Bu kişi Kara Vasıftı. Ruşen Eşrefin 21 Ekim 1919’da Sivas’tan bildirdiği ve 22 Ekim 1919 tarihli Tasvir-i Efkâr’da da açıklanan bu kişi Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin istanbul delegeliğine atanan Miralay Kara Vasıf Bey olup 21 Ekim’de Amasya yoluyla istanbul’a hareket etmek için yola çıkmıştı. Ancak kendisi Amasya’da Salih Paşa ile görüşecek Kuva-yı Milliye heyeti içinde olduğundan Amasya’dan sonra İstanbul’a geçecekti.
Tasvir-i Efkâr Başyazarı Velit Bey 8 Ekim 1919’da Mustafa Kemal Paşa’ya çektiği telde gerek Ulusal Bağımsızlık Savaşının durumu hakkında daha etraflıca bilgi ve talimat almak gerekse İstanbul’un durumu hakkında daha etraflıca bilgi vermek amacıyla Tasvir-i Efkâr gazetesi adına Ruşen Eşref (Ünaydın)’in süratle yola çıkacağını kendisinin hangi yol ile Sivas’a gelebileceğinin bildirilmesini rica etmişti. 65
Mustafa Kemal Paşa Velit Bey’in Ruşen Eşref Bey hakkındaki telgrafına aynı gün 8 Ekim 1919’da cevap vermiş ve Sivas’a en kısa yolun İstanbul-Ulukışla demiryolu ve Ulukışla-Kayseri-Sıvas karayolu olduğunu açıklamış; Ruşen Eşrefi dört’ ay önce (Haziran) davet ettiğini o zaman mevsim nedeniyle henüz yağmurlar da başlamamış olacağından daha sıkıntısız bir şekilde gelmesinin mümkün olduğunu şimdi ise bazı zorlukların olabileceğini hareket gününün kendisine bildirilmesi halinde gerekli kolaylığın gösterileceğini duyurmuştu.66 9 Ekim 1919’da Velit Bey Mustafa Kemal Paşa’ya Ruşen Eşrefin ve fotoğrafçı Kenan Bey’in yarın (Cuma günü) 10 Ekim 1919’da yola çıkacağını ve kendilerine söylenen yolu izleyeceğini duyurmuştu.67
Mustafa Kemal Paşa 9 Ekim 1919 tarihli telgrafı aldıktan sonra aynı gün gerekli tedbirlerin alınması ve kolaylıkların sağlanması için yol üzerindeki yerlerin görevlilerine telgraflar çekmiştir. Mustafa Kemal Paşa Eskişehir Mutasarrıf Vekilliğine Eskişehir Müdafaa-i Hukuk Merkeziyesi-ne Konya’da Heyet-i Temsiliye üyesi Refet Bey’e ve Konya Heyet-i Merkeziyesine Niğde 11. Fırka Komutanı Mümtaz Bey’e Kayseri Mutasarrıfı Emrullah Bey’e çektiği tellerle istanbul Matbuat Cemiyeti Başkanı Velit Bey’in gazetesi adına gelecek olan Ruşen Eşref ve fotoğrafçı Kenan Beylerin 10 Ekim’de İstanbul’dan yola çıkacaklarını kendilerine her türlü kolaylığın gösterilmesini ve Sivas’a gelmelerinin sağlanmasını duyurmuştur. 68 Bunun üzerine bu görevliler tarafından Ruşen Eşref ve Kenan Beylere gerekli kolaylıklar gösterilmiştir.
11 Ekim 1919’da Eskişehir Mutasarrıf Vekili Sabri Bey Sivas’a çektiği telde Ruşen Eşrefin Eskişehir’de misafir kaldığını Konya’da da iki gün kaldıktan sonra Ulukışla yoluyla Sivas’a gideceklerini belirtmiştir.69 Nitekim 13 Ekim 1919 tarihli Tasvir-i Efkârda Anadolu olaylarını incelemek için özel surette gönderilen Ruşen Eşrefin İzmit izlenimleri Eskişehir’deki durum Mutasarrıf Vekilinin önemli bir beyanatı iktisat eğitim ulaştırma konuları hakkında 12 Ekim tarihli beş telgrafı yer almıştır. 70
Konya Heyet-i Merkeziyesi Reisi Ömer Bey ise 14 Ekim’de çektiği telde Mustafa Kemal Paşa’ya Ruşen Eşref ve fotoğrafçı Kenan Beylerin Konya’ya geldiklerini otomobil bulunamadığı için gecikme olduğunu da 15. Fırka Asker Alma Dairesi Başkanı iletmişlerdi. 71 Ruşen Eşref de Tasvir-i Efkârda 14 Ekim 1919’da yazdığı yazıda “Trenin otuz saat bunalırcasına koşup da tüketemediği sarı ovanın ortasında Konya yemyeşil bir vahadır ve bu kadar düz ve tenha araziden sonra görünüşü insana ne kadar teselli verir” diyerek Konya’ya varışını anlatmıştır. 72 Ruşen Eşref 20 Ekim 1919 tarihli telgraflarında ise “Kayseri’ye vasıl olduk. Güzergâhımızda müsadif olduğumuz mahallerin hepsini intihabat içinde gördük” demektedir. 73 Ruşen Eşref 14 Ekim’de Konya’da verdiği haberlerde olduğu gibi74 Kayseri hakkında da bilgiler vermektedir. Ruşen Eşref 20 Ekim günü Kayseri’den ayrılırken bu telgrafları çekmiş olsa gerektir. Çünkü 20 Ekim akşamı Sivas’a varmıştır. Tasvir-i Efkârda yayınlanan yazısında “1335 senesi teşrîn-i evveli (1919 Ekimi)’nin yirminci pazar günü öğleden sonra Sultanhanı’nı geçince Sivas vilâyetine girdiğimiz topraklardan kıyafetlerden çehrelerden ve meskenlerden belli oldu... Gün kavuşurken Sivas bayırına vardık” demektedir. Ruşen Eşrefi Sivas’taki Memleket gazetesinin Başyazarı evine yemeğe davet etmiş Ruşen Eşref ise önce Mustafa Kemal Paşa ile Rauf Bey’i ziyaret etmek istemişti. Ancak onların Sivas’ta olmadıklarını Salih Paşa ile buluşmak üzere Bekir Sami Beyle birlikte Amasya’da olduklarını öğrenmiş ve böylece Mustafa Kemal Paşa ile Sivas’ta buluşamamıştır. Bu arada Sivas’ta İstanbul gazetelerine büyük bir itibar olduğunu da öğrenmekteyiz. Heyet-i Temsiliye üyeleri İstanbul’dan gelen gazeteleri bir-iki dakikada kapışmışlardır. Bu yüzden Ruşen Eşref Bey “Sivas’taki Heyet-i Temsiliyeye İstanbul’dan getirilecek makbul hediye gazetelermiş” demektedir. 75 Ruşen Eşref 21 Ekim’de Sıvasla ilgili bilgileri tel ile gazetesine yollamış; bunlarda Kara Vasıf Bey Mustafa Kemal Paşa Bekir Sami Bey ve Rauf Bey’in Amasya’ya gittiklerini Kara Vasıf Bey’in oradan Kuva-yı Milliye delegesi olarak İstanbul’a gideceğini duyurmuştur.76
Mustafa Kemal Paşa’nın sürekli sözünü ettiği Kuva-yı Milliye delegesi olarak İstanbul’a gidecek olan Kara Vasıf Bey orada gazeteciler ve diğer kişilerle ilişkilerde bulunacak bilgi verecektir. Ama Vasıf Bey Amasya Protokolünden sonra (20-22 Ekim 1919) İstanbul’a hareket edecektir.
Ruşen Eşref Bey Mustafa Kemal Paşa ve heyetinin Amasya’ya gitmesi nedeniyle derhal Amasya’ya geçmek zorunda kalmıştır. Ancak Amasya görüşmelerine yetişememiştir. Fakat Ruşen Eşref Amasya konuşmalarının metnini İstanbul’a yollamıştır. 25 Ekim 1919’da çektiği tel Tasvir-i Efkâra geç saatte ulaştığı ve sansüre gönderilemediği için 26 Ekim’de yayınlanamamıştı.77 Ruşen Eşref 24 Ekim tarihli telgrafında Salih Paşa’nın İstanbul’a dönmek için Samsun’dan hareket ettiğini bildirir. Amasya’da 24 Ekim Cuma günü büyük bir toplantının yapıldığını belirten Ruşen Eşref Amasya’daki Kuva-yı Milliye Heyetinin 26 Ekim Pazar günü Sivas’a döneceğini de açıklar. 78
Ruşen Eşref 26 Ekim 1919’da Amasya kaynaklı telinde Erzurumluların bundan dört ay önce Mustafa Kemal Paşa’ya özel bir heyet göndererek kendisini hemşeriliğe davet ettiklerini onun da bunu kabul ettiğini şimdi de Erzurumluların Mustafa Kemal Paşa’ya 19 Ekim 1919’da yeni bir tel çekerek kendisini millî meclis için aday gösterdiklerini belirtiyor. Mustafa Kemal Paşa da Amasya Sivas sancakları ve diğerlerinin de aynı teklifte bulunduklarını ancak Erzurum hemşehrisi olduğu için bu son teklifi kabul ve Erzurumlulara teşekkür ettiğini açıklamıştır. 78 21 Kasım’da İstanbul’a dönen Ruşen Eşref Bey 23 Ekim 1919’dan itibaren Mustafa Kemal ve Rauf Beylerle yaptığı mülakatları yayınlamıştır. 79