Hilye: süs ve güzellikler demektir. Hilye-i saadet hilye-i şerif kavramları Peygamber'in görünüşünü hal ve hareketlerini ahlakını anlatır. Bir adı da ŞEMAİL'dir.

Şemail: Tabiatlar huylar anlamındaki şemail bir kimsenin dış görünüşü fizyonomisini anlatan terimdir. Özel olarak Muhammed'in dış görünüşünü anlatan eserdir.
Şemaili şeriflerde veya hilyelerde peygamberin fizik görünüşü hilkati sureti ayrıntılı şekilde anlatılmıştır. Hadislerde bize gelen bilgilere göre peygamberin şemaili şöyledir: Alnı geniş ve açık sakalı sık ve değirmi siyah gözlü ince kaşlı ince parmaklı büyük elli bedenin sadece üst göğsü kıllı orta boylu iki omzu arasında nübüvvet beni var uzun kirpikli düz veya kıvırcık olmayan saçları ne şişman ne zayıf tok ve kararlı sesi yanakları düz dişleri bembeyaz göğsüyle karnı aynı hizada yürürken hafif öne eğilerek yürür.

Hilyelerin kaynağı hadislerdir. İlk hilye yazarı Tırmizi' dir. Şemaili Nebi'yi yazmıştır. Hadis kitaplarında ve siyer kitaplarında hilye bölümleri bulunmaktadır. Osmanlılarda hilyei saadet denilen levhaların yazılması ve asılması gelenekleşmişti.
Bu hilyelerde Peygamber şöyle anlatılmaktadır:
Orta boylu geniş omuzlu düz ve kıvırcık arasında ve kulak memelerine kadar inen saçları muntazam ve bembeyaz dişleri kara gözleri esmer teni sağlam yürüyüşü kalın ve kararlı merhametli sesi uzaktan bakınca kartal burnu gibi görünen yaklaşınca düz burnugeniş ağzı ay gibi parlak nur yüzü sağa sola bakmayışı ve bir tarafa dönüşünde bütün vücuduyla dönüşü hayatında yalan söylemeyişi hayatında kimseye öf demeyişi basit giyeceği ve hırkası basit ayakkabısı kılıcı göğsünün üst kısmının kıllı oluşu altının göbeğine kadar kıllarla kaplı oluşu sakalı gülümsemesi hüznü ayaklarının altının normal oluşu dokunduğu nesneyi bereketlendirmesi hayvanlar bitkiler ve canlı olmayan nesnelerle konuşması geçmişi ve geleceği görebilmesi selam verişi tane tane konuşması.
Hilye ismi kız çocuklara verilen bir ad olmuştur.

1. Sözlük anlamı süs ziynet süslü; terim olarak da peygamberimin göz ve saç rengi şekli boyunun uzunluğu konuşması sesinin tonu belli başlı tavır ve hareketleri bedeni ve diğer maddi özelliklerini bütün ayrıntılarıyla anlatan eserler demektir

mevlid ve mir'aciyeler gibi hilyeler de islami türk edebiyatı çercevesi icinde islamiyet'in gelisme doneminden baslayarak ortaya çıktı ve osmanlı sahasında bu türde oldukça orjinal eserler meydana getirildi

arap edebiyatında hz. peygamber'in başlıca vasıflarını anlatmaya çalışan ilk eserlere şemail adı veriliyordu. hz. Muhammed' in maddi ve manevi özelliklerini daha sonra gelecek olan kuşaklara tanıtma gayesiyle kaleme alınan bu eserler ilk zamanlarda sanat endişesinden çok dini bir vecibeyi yerine getirmek için yazılıyordu

hilye edebi türünün doğuşu rivayete göre şöyledir:
hz peygamber sağlığında bir gün ashabına hitaben hilyesinin yani maddi özelliklerinin tesbit edilip kaydedilmesini vasiyet etmiş ve buna karşılık da bazı şeyler müjdelemiştir

2. İlk hilye örnekleri hafız osman' a aittir.

3. Hz Muhammed' in vasıflarını ve Allah'ın adlarını ihtiva eden yazılar olarak da bilinir hilyeler kağıda yazılarak mukavvaya yapıştırılırlevhanın ortasına bir daire çizilir; sülüs ile besmele (yuvarlak şekilde) ve besmelenin sağından başlayarak; ebu bekir hz ömer hz osman ve hazreti ali isimleri ile göbek adı verilen dairenin orta kısmına nesih ile hz. muhammed'in vasıfları yazılır etek adındaki alt kısımda ise ayet ve hilye i şerifin devamıyla yazanın adı kaydedilir hilyenin sağ ve sol yanında ise hz. muhammed'in torunları olan hazreti hasan ve hazreti hüseyin'in adları yazılırdı

4. Hazreti muhammed’in fiziksel ve kişisel özellikleriyle örnek davranışlarını konu alan eserlere "hilye" denir. zamanla hilye' nin kapsamı genişlemiş halifeler için de hilyeler yazılmıştır. divan edebiyatında bu türün ilk örneği hakani’ nin hilye-i hakani' sidir. zamanla hilyelerin levhalara hattatlar tarafından yazılması geleneği de ortaya çıkmıştır.

5. Hüsn-i hat sanatının doğuşudur.


HİLYE-İ ŞERİF
İslam anlayışı putlaştırılabilecek kimselerin tasvirlerinden şiddetle kaçınmış bu sebepten hiç kimse Hz. Muhammed'in resmini çizmeye cesaret edememiştir. Hz. Muhammed'in özellikleri anlatım yolu ile ifade edilmiş adeta kelimeler ile resmedilmiştir. Sayısız hilyeler yazılmış o yüce şahsa yaraşır tarz ve ihtişamda tezyin edilmeye çalışılmıştır.
Hilye kelimenin genel anlamında süs ve ziynet manasına gelirse de özellikle de hilye terimi Hz. Muhammed (A.S.)'nin mübarek suret ve siretlerini yani üstün yaradılışı beden yapısı karakteri ve davranışları kısaca fiziki ve ruhi varlığını oluşturan eşsiz özelliklerini dile getiren eserler için kullanılır. Az da olsa dört halife hakkında da yazılan hilyeler bulunmaktadır. Şiir şeklinde yazılıp kitap haline getirilenler levha şeklinde ve duvar süsü olarak yapılan hilyeler de vardır. Çoğunlukla levha halindeki hilyeler sülüs nesih gibi hatlarla bazen de muhakkak veya talik ile yazılmıştır. Hat sanatındaki dehamız Hafız Osman Efendi'nin nesih hattı ile yazdığı hilye bugün grafik sanatçılarını hayran bırakan muhteşem bir eserdir.
Hilye Levhalarında Kullanılan Yazı Çeşitleri
Hilye levhalarının yazımında en çok kullanılan yazı çeşitleri "Aklam-ı Sitte"de yer alan muhakkak sülüs nesih ve ta'lîk yazıdan gelişen nesta'lîk hatlarıdır. Bu yazılara ilaveten küfî gubarî ve icaze hat çeşitleriyle yazılmış veya bu yazı çeşitlerinin birlikte kullanıldığı hilye örneklerine de rastlamak mümkündür. Bu yazı çeşitlerini kullanım sıklığına göre şu şekilde gruplandırabiliriz.

Sülüs - nesih
Muhakkak - sülüs - nesih
Nesta'lîk

phope8vqepg.jpg

HİLYENİN BÖLÜMLERİ
Klasik bir hilyeyi incelersek şu kısımlardan meydana gelir;
1. Baş Makam: Buraya mutlaka besmele yazılır.
2. Göbek: Hilye metninin büyük bir bölümü buraya sığdırılır. Dairevi olduğu gibi beyzi (oval) hatta murabba (dörtgen) şeklinde de tertip edilebilir.
3. Hilal: Sıvama altın veya alt[Misafirler Kayıt Olmadan Linkleri Göremez | Kayıt Olmak için Tıklayın]n üstüne tezyini motifler ile kaplanan bu kısmın her hilyeye mutlak yapılması şart değildir sadece göbek olarak da bırakılabilir. Hz. Peygamber dünyayı nuru ile aydınlattığı için güneş ve aya benzetilmiş dolayısı ile hilyenin göbek kısmında güneş bunu çepeçevre saran bölümde de hilal teşekkül ettirilmiştir. Tezyinat bakımından en zengin yer hilalin dışında kalan ve murabbaya tamamlanan sahadır. Bu sahaya sırası ile ilk dört halifenin yani;
4. Hz. Ebubekir
5. Hz. Ömer
6. Hz. Osman
7. Hz. Ali
İsimleri sırasıyla yerleştirilir. Buradaki dört halife makamlarına bazen Hz. Muhammed'in taşıdığı diğer dört isim de (Ahmed Mahmud Hamid Mustafa) yazılabilir. Dört halifeden başka cennetle müjdelenmiş on sahabenin yani "aşare-i mübeşşere"nin isimlerine yer verilen hilyeler de mevcuttur.
8. Ayet: Buraya Peygamberimiz ile alakalı bir ayet konulur. En çok rastlanan "Biz seni alemlere ancak rahmet olasın diye gönderdik" (Sure 21 Ayet 107) ve "Muhammed'in Allah Resulü olduğuna Allah'ın şahitliği yeter" (Sure 48 Ayet 28-29) ayetlerinden biri de ilk yazdığımız ayetin yerine bu kısma konulmaktadır.
9. Etek: Hilye metninin devamı ve duanın bulunduğu bölümdür. Bu bölümün en son satırında hilyeyi yazan hattatın imzası ve yazılış tarihi yer alır.
10 ve 11. Koltuklar: Çoğunlukla dikdörtgen biçimindeki bu alanlar mutlaka tezhiplenir. Bazı hilye örneklerinde hattatın imzasını ve yazılış tarihini bu bölümlere taşıdığı görülür.
12. İç Pervaz 13. Dış Pervaz: Yukarıda sözü edilen bölümler iç pervaz ve dış pervaz ile çevrelenir. İç ve dış pervazların kalınlığı hilyenin boyutlarına göre belirlenir ve tezhiplenir.


HİLYENİN BÖLÜMLERİ (2)

1- BAŞMAKAM:En üst kısımda besmeleyle başlayan ve yazı çeşiti değişik şekillerde olabilir.(muhakkaksülüs gibi.)

2- GÖBEK:Hz.Ali'den naklen Hz.Muhammed'in vasıflarının yazıldığı yerdir. Yuvarlak yazı sahası olarak bırakılıp tezhibi hilal içine yapılır. Yazının olduğu yer bazen oval olabilir.

3- HİLAL:Ciharyarlarda ve göbek etrafında kullanılmış. Her hilyede olması gerekmez. Hilal vasıfları anlatılanın nurlanması anlamına gelmektedir.

4- CİHARYARLAR:Hz.Ebubekİr HzÖmer Hz.Osman ve Hz.Ali isimlerinin yazıldığı ve gövdenin dört tarafında bulunan isimlerdir.

5- AYET:Besmeleyle aynı ebatta olup Hz.Muhammed ile ilgili ayetlerin yazıldığı bölgedir.

6- ETEK:Ayetin tam ortasına iki taraftan da eşit miktarlarda yer bırakılarak yerleştirilmiştir. Göbek kısmına sığmayan metinin devamı olup hattatın adı ve tarihi yazılır.

7- KOLTUK:Eteğin yanında eşit mesafeli yerlerdir. Üstte kullanılan desenin tezhibi birbirine uyumlu olmalıdır.

8- İÇ PERVAZ:İç bölgeyi çepeçevre dönen çerçevedir.

9- DIŞ PERVAZ: Bazen ebruzerefşanhalkari yada tezhip olabilir