Sanayi işletmelerinde her geçen gün daha da artan otomasyon ve modernleşme isteklerine paralel olarak basınçlı hava talebi de artmaktadır. Her makine ve cihaz kendisi için gerekli olan havayı bir boru şebekesi ile kompresördentemin eder. Pnomatik sistemlerde basınçlı havanın dağıtılmasında boru şebekesinin önemi büyüktür. Boru ve borunun iç çapının hesabı

Pnomatik sistemlerin sağlıklı olarak çalışabilmesi için uygun bir boru çapı seçimi gereklidir. Boru çapının küçük seçilmesi akış hızını arttırarak önemli bir basınç düşümüne sebep olacaktır. Boru çapının büyük olması ise zaman ve hava kaybına neden olacaktır. Ancak ana dağıtım şebeke borularının büyük tutulması ileride sistemin büyütülmesi düşünüldüğünde bir avantaj olarak kendini gösterecektir.
Uygun boru çapı seçiminde dikkat edilecek noktalar şunlardır:


  • Akış hızı




  • Kabul edilebilir basınç düşümü




  • Çalışma basıncı




  • Devredeki akışı kısıtlayan eleman sayısı




  • Boru uzunluğu


Ana boru şebekesinde boru içindeki akış hızı 6-10 m/s arasında olmalıdır. Basınç kaynağı ile kullanıcı arasındaki basınç düşümünün 01 bar değerini aşmaması istenir. Bunun dışında pratikte kullanılan başka bir ölçü de basınç düşümünün işletme basıncının % 15′ini aşmamasıdır.
Örneğin işletme basıncı 6 bar olan bir sistemde basınç düşümü bu yönteme göre 03 barıaşmamalıdır.
Valfler dirsekler T’ler redüksiyonlar gibi devre elemanları akışı kısıtlayan elemanlardır. Bunların boru çapına etkisi ya da bir sürtünme faktörü olarak veya pratikte en çok kullanılan şekliyle eş değer boru uzunluğu olarak göz önüne alınmalıdır.
Boru hattının döşenmesi

Dağıtım şebekesinde basınç kaynağı ile kullanıcı arasında % 1-2 eğim bulunur. Yoğuşan suyun basınçlı havaya karışmaması için ana dağıtım şebekesinden ayrılmalar deve boynu ile ve uygun yarıçaplarda yapılmalıdır.
Ana dağıtım şebekesinde boru hatları halka şeklinde döşenir. Bu yöntem ile dengeli ve çabuk bir kullanım sağlanır. Basınçlı hava her iki yönden de sisteme gidebilir. Basınçlı hava işletmenin her bölgesinde kullanılıyorsa başlangıçta oluşturulan halka enine bağlantılarla tekrar halkalara ayrılır.

Pnomatik sistemlerde basınçlı havanın dağıtımı boru ya da hortumlarla gerçekleştirilir. Ana dağıtım şebekesinde kullanılmak üzere aşağıdaki boru malzemeleri seçilebilir:


  • Bakır




  • Pirinç




  • Alaşımlı Çelik




  • Siyah Çelik Boru




  • Galvanizli Çelik Boru




  • Plastik


Boru hatları kolay döşenebilmeli korozyona karşı dayanıklı ve ucuz olmalıdır. Kaynaklı borular ucuz ve sızdırmaz olmalarına rağmen kaynak cürufları sisteme zarar vereceğinden pek tercih edilmezler. Galvanizli borular ise tamamen sızdırmaz değildirler. Diğer borulara oranla korozyona karşı dayanıklılığı iyi değildir. Bu yüzden çelik boru kullanıldığında filtre ve su tutucu elemanların önemi daha da artar. Özel kullanım sahalarında ise bakır ve plastik boru seçilebilir.
Kullanım yerlerindeki dağıtım şebekesinde en çok kullanılan hortum polietilen ve poliamid plastik hortumlardır. Son zamanlarda geliştirilen bağlantı elemanları ile çabuk kolay ve ucuz bir şekilde döşenirler. Esnekliğin istendiği yerlerde ise kauçuk hortumlar kullanılır. Kauçuk hortumlar aynı zamanda mekanik gerilmelere karşı plastik hortumlara oranla daha dayanıklıdır. Ancak pahalı olduklarından çok kullanılmayan bir hortum çeşididir.
Bağlantı elemanları

Ana Dağıtım Şebekesi Bağlantı Elemanları
Boru şebekesinde çelik boru bağlantıları tercihen kaynakla gerçekleştirilir. Kuşkusuz kaynak dikişi en sızdırmaz bağlantı türüdür. Kaynaklı bağlantının olumsuz yanı cüruf oluşumu ile kaynak dikişinin kısa zamanda paslanmaya yüz tutmasıdır. Gerek cüruf gerekse pas parçacıkları sistemin uygun yerlerine koyulan filtrelerle tutularak kısmen de olsa bu sakınca giderilir. Kaynaklı bağlantı iyi bir sızdırmazlık sağladığı gibi fiyatının da diğer bağlantı türlerine göre ucuz oluşu tercih edilmesi için bir neden oluşturur. Boru bağlantılarında boruların güvenli temiz ve kolay sökülüp takılabilirliğini sağlamak için yüksüklü rakorlar geliştirilmiştir. Aşağıdaki şekilde yüksüklü bağlantı rakor tipleri görülmektedir.
Rakorun boruya bağlanan kısmında borunun uç kısmının oturduğu bir yuva vardır. Yüksük boruya takılarak bu yuvaya oturtulur. Somun ilerledikçe içindeki yüksüğü de ileri itecektir. Rakorun konik yüzeyine dayanan ve ilerlemek zorunda olan yüksük konik yüzeyde kayarak boruyu ısırır. Böylece borunun bir parçası haline gelen yüksük borunun rakordan çıkmasını önleyecek ve sızdırmaz bir bağlantı temin edilmiş olacaktır. Bu bağlantı yöntem daha çok ince etli ve dişsiz borular için uygundur.

Zaman zaman kullanılan plastik boruların bağlantısı da yine kaynaklı ya da rakor bağlantılı olabilir. Aşağıdaki şekilde plastik borular için kullanılan poliamid bağlantı elemanı görülmektedir. Boruya önceden açılmış olan muf somunun ilerlemesiyle sıkışır.
Kullanım Yerlerindeki Dağıtım Şebekesi Bağlantı Elemanları
Buradaki bağlantı elemanlarının önemi daha büyüktür. Özellikle plastik hortumların bağlantısında son zamanlarda en çok kullanılan bağlantı türleri kolayca sökülüp takılabilenlerdir. Ucuz oluşları ise diğer bir tercih sebebidir. Bu bağlantı elemanlarında gövde genellikle pirinç ya da plastik olup kullanım yerine göre istenen tipi rahatlıkla seçilebilir.
Bazı uygulamalarda çabuk bağlanıp çözülebilen ve çözüldüğünde hava kaçırmayan rakorlara ihtiyaç duyulur. Bu istekleri karşılayan elemana ‘çabuk bağlantı rakoru’ adı verilir. İki elemandan oluşur içinde tek yönlü valf ( cek valf) olduğu için açık dururken hava kaçırmaz. Ancak iki eleman birleştirildiğinde hava geçişi sağlanır. Aşağıdaki şekilde çabuk bağlantı rakoru görülmektedir.