Bireyde meydana gelen davranış değişikliklerinin bir kısmı rastlantılarla ve kendiliğinden gerçekleşir. Bir kısmı ise yetişkinler tarafından planlı ve kasıtlı olarak gerçekleştirilir. Bireyde toplumca istenen davranışlar geliştirme sürecine “eğitim” adı verilmektedir.
Eğitimin amacı genel anlamda bireyin özünü gerçekleştirmesine ve topluma yararlı olmasına yardımcı olmaktır.
Ancak toplumsal değişme hızının gittikçe artması üzerine bireylerin bilgi ve varolan duruma uyum gösteren kimseler alarak değil hızla değişen ve karmaşık hale gelen toplumda ortaya çıkmakta olan sorunlarla baş edebilecek ve durmadan değişen çevresine uyum gösterebilecek kimseler olarak yetiştirilmeleri gereği daha çok hissedilmektedir.
İnsan geniş bir öğrenme ve problem çözme gücü sayesinde bir ihtiyacım karşılamada eski davranış biçimleri işe yaramayınca yenisini geliştirme imkanına sahiptir. Ayrıca kendi deneyimleri yanında başkalarının deneylerinden de yararlanabilir.
Kişiyi huzursuz eden durumun ne olduğu kesin bir biçimde tamamlanamazsa çözümü için doğru yaklaşımda bulunulamaz. Güçlüğün doğru tanılanması yanında sorunla ilgili konuda yeterli bilgi sahibi olmak da gereklidir. Yeterli bilgi toplandıktan sonra güçlüğü gidereceği düşünülen davranış tarzları formüle edilir ve en iyi çözüme götüreceği düşünülen seçenekten başlanarak mevcut seçenekler yürürlüğe konur. Eğer tutulan yol güçlüğü gidermede etkili olmuş ise o yolda devam edilir.
Fiziksel ve toplumsal yaşamla ilgili olgulardan kaynaklanan sorunların ve bunlara bulunmuş çözüm yolları2nhıı tanıtılması ve karşılaşabilecek yeni sorunlara çözüm bulabilme becerilerinin geliştirilmesi okullarda çeşitli ders konularının amacını oluşturmaktadır. Ancak bir kimsenin kendi yaşamında karşılaştığı kişisel sorunlar hiçbir dersin konusu değildir. Bu “Rehberlik ve Psikolojik Danışma’ adı verilen servislerin işidir.
Rehberlik ve psikolojik danışma. bireyin kişisel sorunlarının çözümü için gerekli olan duyusal bilgileri sağlayan kişinin isteklerini ve imkanların çeşitli özelliklerini tanımasına yardımcı olan ve nihayet bu bilgilerden yararlanarak özünü gerçekleştirmesine yardım eden bir hizmet alanıdır.
Rehberlik hizmetleri birinci derecede bireylerin “karar verme” sorunlarına yardımcı olmaktır İnsan hayatı boyunca pek çok konuda karar verir. Bazı konularda verilen kararlar bütün hayatı etkileyecek güce sahip olabilir. Böyle dönemlerde insan kaygı ve bunalım yaşayabilir. yalnız olgusal bilgiye değil psikolojik desteğe de ihtiyaç duyabilir. Rehberlik ve psikolojik danışma bireylere bu desteği sağlamaya çalışır.

Öğrenci Kişilik Hizmetleri

Eğitimin öğretmen ve yönetim gibi geleneksel iki işlevinin yanında gelişmekte olan bir işlevi de “Öğrenci Kişilik Hizmetleri” dir. Öğrenci Kişilik Hizmetleri genellikle öğrencilerin barınma beslenme sağlık serbest zamanları değerlendirme gibi ihtiyaçlarını giderecek yardımlar yanında onların gizilgüçlerini geliştirme yetenek ve ilgilerine uygun okul ve meslek seçme insanlarla daha iyi ilişkiler kurabilme gibi kişilerin gelişme ve uyumuna ilişkin sorunların çözümü için onlara yapılacak yardımları kapsamaktadır. Öğrenci kişilik hizmetlerinin amacı öğrencinin eğitim ortamından en yüksek düzeyde yarar sağlayabilmesi için gerekli imkanları hazırlamak ve var olan engelleri kaldırmaktır. Bu durumda öğrenci kişilik hizmetlerinin eğitim kurumlarında öğretim ve yönetim faaliyetlerinin amacına ulaşmasına yardımcı olan faaliyetler olduğunu söyleyebiliriz. Rehberlik de öğrenci kişilik hizmetleri bünyesinde yer alan ve daha çok öğrencinin kişilik gelişimi ile ilgilenen bir hizmet alanıdır.
Rehberliğin Tanımı
Rehberliğin bireyde gerçekleştirmeye çalıştığı amaçları şu şekilde özetlenebilir Bireyin
* Kendini tanıması
* Çevrede kendisine açık olan fırsatları öğrenmesi
* Gizilgüçlerin geliştirmesi.
* Çevresine uyum sağlaması.

Belirtilen bu amaçların ilk ikisi bireyin kendisi ve çevresi hakkında doğru ve ayrıntılı bilgi edinmesi gereğini vurgulamaktadır. Bireyin kendini tanıması ile beden ve zihin yeteneklerini hoşlandığı ve hoşlanmadığı faaliyetleri psikolojik ihtiyaçlarını hayattan neler beklediğini tutum ve değerlerini tanıması kastedilmektedir. Kişinin kendini tanımasına yardımcı olmak rehberliğin birinci işlevidir.
Bireye toplumda acık gelişme olanakları ve uyması gereken kurallar hakkında bilgi verme rehberliğin bir diğer işleyişidir.
Rehberliğin en önemli işlevi. bireyin kendisi ve çevresi hakkında edindiği bilgileri özümlemesine ve doğru . sağlıklı tercihler yapabilen bir kişi olmasına yardımcı olmaktır. Bu da Psikolojik Danışma” adı verilen bireysel ya da gururla yürütülen özel bir etkileşim yöntemi ile gerçekleştirilen bir hizmettir.
Rehberlik ve psikolojik danışma alanında başlangıçtan itibaren gerçekleştirilen gelişmeler göstermektedir ki bireysel ilgi ve psikolojik etkileşim olmadan yapılan yardımlar pek etkili olmamaktadır. Rehberliğin bilgi verme hizmetlerinin bile tek yönlü bilgi aktarımı olmaktan çıkıp duygusal bir ilişki çerçevesinde yürütülmesi bilgilerin benimsenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bugün rehberlik deyince daha çok kişiye bilgi verme hizmetleri anlaşılmakta kişinin bu bilgilere karşı tutumunun tartışılması ve bilgilerin benlik tasarımına mal edilerek davranışı etkileyecek hale gelmesine yardım işi ise psikolojik danışma hizmetlerine özgü sayılmaktadır.
Özetle diyebiliriz ki insan kendini geliştirme çabasını sürdürürken önemli ya da önemsiz ~‘a~ianda olmadan. bir takım’ tercihler yapmakta. kararlar almaktadır. Kişinin karar verirken daha çok bilinçli ve daha az gelişigüzel davranmasına. d~ıs baskılardan ve iç çatışmalardan arınık olmasına yardımcı olmak rehberliğin en önemli amacıdır. Bireyin küçük ve önemsiz gibi görünen kararlarında bile mümkün olduğu kadar zengin ve doğru bilgiye dayanmasına iç.-çatışmalarından haberli olmasına göremediği seçenekleri görmesine ve giderek sorunlarını kendi başına çözebilen bir kişi haline gelmesine yardım etmek rehberliğin başlıca hedefini oluşturmaktadır
Buraya kadar yapılan açıklamalardan sonra rehberliği şöyle tanımlayabiliriz:
“Rehberlik bireye kendini anlaması. çevredeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel bir yardım sürecidir”.
Burada “birey sözcüğü ile rehberlik yardımından yararlanabilecek herkes kastedilmektedir.
“Yardım” kavramı ile kastedilen. bireye çeşitli seçenekleri tanıtmak ve en uygun olanı seçmesi için gerekli değerlendirmeyi yapabilecek hale gelmesine çalışmaktır.
İsabetsiz seçimlerin bilgisizlikten ve birtakım iç çatışmalardan kaynaklandığı düşünülürse bireye yapılacak yardım her şeyden önce onu gerek kendisi gerekse çevre olanakları hakkında bilgi sahibi yapmakla gerçekleşebilecektir. Rehberlik. danışana belli bir yol gösterir o yolu izlemesini istemek değil. Çeşitli yolların avantajlı ve dezavantajlı vÖfllCrLfli tartışıp kendisine uygun olanı seçebilmede bireye yardımcı olmaktır.
Rehberlik servisleri
Bir rehberlik örgütünde bulunan başlıca servis birimleri şunlardır

BİREYİ (ÖĞRENCİYİ) TANIMA:
Bir kimseye yardımcı olabilmek için her şeyden önce onun ne istediğini neler beklediğini ve• neler yapabileceğini bilmek gerekir. Bir okul ortamında ortaya çıkabilecek sorunlar genellikle öğrenme süreci ile ilgili olduğundan öğrencinin öğrenme gücünü eğitime verdiği önemi ve çeşitli konulara karşı ilgisini bilmek gerekir. Ayrıca ana-babası öğretmenleri ve arkadaşları ile iyi bir iletişim kurabilme geleceği planlayabilme gibi konularda yardımcı olabilmek bireyin değerlerini ve diğer kişilik özelliklerini de bilmeyi gerektirir. Bireyi tanıma çalışmaları gözlem test gibi bireyi dıştan değerlendirici ve görüşme psikolojik danışma envanter otobiyografi gibi onu kendi algıladığı şekli ile tanıtıcı verilerin çözümlenmesi sentezi ve sonuçların bireye iletilmesi ile ilgili işlemleri içerir. Birey hakkında toplanan bilgilerin dosyasına işlenmesi ve gizliliğinln koruması da bu servisin işlevleri arasındadır.

Bireyi tanıma çalışmalarının asıl amacı b£reyin kendisini tanımasına yardımcı olmaktır. Kuşkusuz danışmanların ve öğretmenlerin de bireyi yakından tanımaları gereklidir. Ama bu çalışmaların asıl amacı bireyin kendine ilişkin algı ve değerlendirmelerinin daha zengin ve gerekli bir hale gelmesine katkıda bulunmaktır.

BİLGİ VERME:
Rehberliğin bu işlevi öğrencilere kendilerini geliştirebilecekleri olanaklardan haber1i kılmaktır. Eğitim iş olanakları ve meslekler hakkında öğrencilere güncel ve doğru bilgi vermek yanında disiplin ve görgü kuralları cinsel gelişim verimli çalışma. yöntemleri gibi konularda onları aydınlatmak bilgi verme servisinin işlevleri arasındadır. Bazı yazarlar bireyi tanıma servisinin ölçme sonuçlarını bireye iletme hizmetini de bu kategoriye koymaktadırlar (Shertzer ve Stone197 1). Gerçekten eğer bireyi tanımada sadece gözem ve test gibi dış teknikler kullanılıyor ve sonuçlar bireye uygun olmayan bir tutum ve yöntemle iletiliyorsa bu durumda ölçme ve değerlendirme sonuçları kişinin dışında oluşmuş veriler sayılacaktır. Kişi bu yolla başkasının gözünde nasıl göründüğünü öğrenmiş yani kendisi hakkında “bilgi edinmiş” olmaktadır. 0 zaman test sonuçlarını bildirme işleminde bilgi verme servisinin işlevleri arasında sayılması doğaldır. Ancak bireyi dıştan değerlendirilmesine karşı çıkan yazarlar kişinin benlik tasarımını anlamaya olanak verecek tekniklere daha çok yer verilmesi gerektiğini savunmaktadırlar (Patterson1971). Bu da aş4ıda açıklanacak olan psikolojik danışma tekniğini gerekli kılmaktadır.

İZLEME
Rehberliğin izleme fonksiyonu yapılan yardımların değerlendirilmesine ilişkin tüm çalışmaları kapsar. Programlara ya da mesleklere yerleşen bireylerin ne ölçüde uyum ve başarı gösterdiğini araştırmak psikolojik danışma sırasında alınan kararın seçilen davranış tarzının ne ölçüde etkili olduğunu saptamak bu servisin görevleri arasındadır.


REHBERLİĞİN ÖĞRETİMLE İLİŞKİSİ

Çağımızda eğitimin amacı bireyler arasındaki farkları göz önüne alarak öğretimi bireylerin ihtiyaçlarına uydurmaktır. Ancak kalabalık okullarda öğretmenlerin öğrencilerini teker teker tanıması ve öğretimi bireysel ihtiyaçlara göre uyarlaması bir özlemden ileri gidememektedir.
Rehberlik bilgi verme işlevi ile öğretime çok yaklaşırsa da ikisi arasında bazı farklar vardır.
Öğretim toplu halde bulunan oldukça kalabalık gruplara verilen bir hizmettir.
Rehberlik ise bireysel bir yardımdır. Rehberlikte öncelikle bireye bazı hallerde küçük gruplara yaptırım söz konusudur.
Rehberlik ile öğretim arasında hizmet verilen grubun büyüklüğü açısından gözlenen fark özellikle psikolojik danışma hizmetleri için geçerlidir. Rehberliğin bilgi verme işlevi öğretime çok benzer. Okulun koşulları iyi bir öğretim için ne kadar elverişli ise rehberlik için de o kadar elverişli olacaktır.

Ancak bazı hallerde rehberlik zorlayıcı olabilmektedir. Rehberlik hizmetleri sınıflarda yürütüldüğü zaman örneğin bir meslek programı uygulanırken sınıfta bulunan bütün öğrencilerin ilgi duymasalar da bu programı izlemeleri beklenmektedir. Aynı şekilde okullarda toplu test uygulamaları da öğrencileri kapsayan hizmetlerdendir. Burada yine gönüllülük ilkesinin daha çok psikolojik danışma hizmetleri için geçerli olduğunu söylemek mümkündür. Kaldı ki öğretmeni ya da okul yöneticisi tarafından danışmana gönderilen gönülsüz bireylere de psikolojik danışma hizmeti verme durumunda olan bir danışmanın her zaman gönüllülük ilkesine göre çalışması mümkün olmamaktadır.
Öğretimde değerlendirme vardır; öğrencinin müfredat programında saptanan davranışları ne ölçüde geliştirdiği sınavla değerlendirilir. Rehberlikte ise değerlendirme söz konusudur.Gerçi bir kimsenin kendini anlama ve geliştirme yolunda ne kadar yol kat tetiği rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinden ne ölçüde yararlandığı bazı ölçme araçları ve gözlem teknikleri ile saptanır. Son ucun olumsuz olması doğrudan kişiyi ilgilendirir verilere bakarak sınıf geçirme bırakma ya da ödüllendirme veya cezalandırma gibi işlemlere başvurulmaz.Rehberlik bireyin iç dünyasına yaşantılarına. kısaca duygusal yaşamına yönelmiş hizmetlerdir. Öğretim etkinliklerinin konuları ise bireyin dışında olup bitenler nesnel dunyaya yöneliktir.Rehberlik örneğin öğrencinin matematik dersinde Öğrendiklerinin kendisine ne ifade ettiği üzerinde düşünmesini sağlar. Rehberliğin amacı kişinin bilgiyi özümsemesine ve davranışa dönüştürmesine bilgi edinme yollarını araştırma isteği geliştirmesine yardımcı olmaktır. Rehberlik kişiye kendini ve başka insanları anlama yeteneklerini kullanma fırsatları değerlendirme insan ilişkilerinde karşılaştığı sorunlara çözüm bulma becerisi kazandırır. Öğretim faaliyetlerinin de kişinin kendini tanıma ve anlamada insan ilişkilerinde beceri kazanmada katkısı olabilir ama asıl amacı bu değildir.

Eğer bir öğretmen konusunu anlatırken bunun öğrenciler üzerindeki etkisini (konuyu kavramada zorluk çekip çekmediklerini konudan hoşlanıp hoşlanmadıklarınız) inceliyor öğrenim yaşantıları bütünleştirmelerinde ve belli amaçlar açısından önemini değerlendirmelerine yardımcı oluyorsa zaten bir anlamda rehberlik yapmaktadır. Ancak bütün öğrenim yaşantıların değerlendirilmesi ve anlamlaştırılması ders öğretmenlerinin yapması beklenemez. Böyle bir işlev öğretim işlerinin ağırlığı il~ bağdaşamaz. Çağımızda insan hakkında bilgiler giderek zenginleşmekte insan davranışını etkileyen yöntemler gelişmektedir. Bunun için rehberlik bir teknikler bütünü ve ayrı bir uzmanlık alanı olarak ortaya çıkmıştır.


Rehberliğin ortaya çıkmasını gerektiren gelişmeler
Rehberlik hizmetlerinin ortaya çıkışında teknolojik gelişmelerden kaynaklanan bazı toplumsal sıkıntıların beliren yeni ihtiyaçların önemli rolü olmuştur. Aşağıda rehberliğin ortaya çıkmasına yol açan toplumsal düşünsel ve bilimsel gelişmelere değinilmiştir.

Meslek Seçiminin Zor1aşması:
Teknolojik gelişme ile birlikte ortaya çıkan endüstrileşme ve’ kentleşme olgusu rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini ortaya çıkaran koşulların başında gelmektedir.
Endüstrileşme çalışma hayatında çok köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Bunların en önemlisi meslek çeşidinin hızla artması ve uzmanlaşmanın gelişmesidir. Bu da meslek seçme durumunda olan bir. gencin karşısında seçeneklerin artmasına yol açmıştır. Gerçi bir kimsenin dikkate alacağı seçenek sayısı gördüğü eğitimle sınırlıdır ama en olumsuz koşullarda bile kişinin önünde birden fazla seçenek bulunabilir. Ancak kişinin meslekleri algılayabilmesi ve kendisine uygun olanı seçebilmesi için onları yakından tanıması gereklidir.


Bireysel farkların eğitimde dikkate alınmasının zorunluluğu

Tekno1ojinin gelişmesi ve demokrasi ideallerinin benimsenmesi ile temel eğitim toplumda bütün bireylere zorunlu hale getirilmiştir. Temel’ eğitimin yaygın1aştırılması toplumun çok değişik kesimlerinden gelen ve yetenek ilgi değer ve eğitim ihtiyacı birbirinden farklı bireylerin aynı sınıflarda toplanmalarına yol açmıştır. Farklı öğretim programlarına uygun öğrencilerin yerleştirilmesi için psikolojik incelemelerin yapılmasını ve öğrencilerin niteliklerine uygun programlara kendiliklerinden yönelmelerini sağlamak üzere rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine gerek görülmüştür.

Modern eğitim anlayışının benimsenmesi:
“Modern eğitim" anlayışında eğitimin merkezini artık öğretmen ya da konular değil öğrenen bir varlık olarak öğrenci almaktadır. Öğrenciden hız alan bu eğitim anlayışı onu duygu düşünce ve değerleri ile bir bütün olarak görmektedir. Öğretimde ilgi öğrencinin öğrenim yaşantılarına odaklaşmıştır. Öğretmen öğrencisinin her türlü gelişim sorunu ile ilgilenme ve öğretim etkinliklerini onun. ilgi ‘ve ihtiyaçlarına uyarlama sorumluluğunu duymaktadır.
Demokratik toplumlarda bireye tanınan seçme özgürlüğü