ADLAR (İSİMLER)

Bütün sözcük türleriiki gruba ayrılarak değerlendirilir.
A)Ad Soylu Sözcükler:

1)Ad (İsim)
2)Sıfat (Önad)
3)Zamir (Adıl)
4)Zarf (Belirteç)
5)Edat (İlgeç)
6)Bağlaç
7)Ünlem

B)FİİLLER (Eylemler)

1)Adlar:Varlıkları ya da kavramları karşılayanonları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad” denir.Bir kelimeye -mek -mak ya da -ma -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.

*Bahçe kum Ali kitap çanta Almanya Merkür…
İsimleri:

A)Görev ve anlamlarına göre
B)Varlıkların türüne göre
C)Varlıkların sayısına göre
D)Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz.

GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER

1)Somut İsimler:Taşkitapçiçek…
2)Soyut İsimler:Akılsevgisaygışeytaniyilikkeder…
3)İş ve Eylem Gösteren İsimler:Fiil soylu kelimelere “-mek -mak -ış -iş -me -ma” ekleri getirilerek türetilen ve işoluşeylem bildiren isimlerdir.Bunlara “fiilimsi” (isim-fiil) de denir.
*Çalışmak uyumak dokunma eğlenme bakış gülüş…

VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER

1)Özel İsimler:Tek olandiğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.
*Köroğlu Nedim Türkçe MehmetMinnoş Pamuk Türk Dil Kurumu...

2)Tür (Cins) İsimleri:Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.
*El ayak kardeş amca kedi kaşıkşehir kasaba…

VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1)Tekil İsimler:Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.
*Çocuk ay kalem kitap elbise…

2)Çoğul İsimler:-ler-lar çokluk ekini almış isimlerdir.
*Çocuklar ağaçlar kitaplar öğrenciler…

3)Topluluk İsimler:Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.
*Ordu alay sürü kurultay meclis takım…

YAPI BAKIMINDAN İSİMLER

1)Basit İsimler:Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.
*Araba insanlar evimiz yoldan tahtayı çanta kuşlarım…

2)Türemiş İsimler:İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.
*Yol-cu meslektaş silgi ölüm…

3)Birleşik İsimler:İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.
*Anayurt Çanakkale açıkgöz boşboğaz aslanağzı gecekondu ateşkes biçerdöver bakarkör giderayak…

İSİM TAMLAMALARI

1)Belirtili Ad Tamlaması:Tamlayanın “-in” ilgi ekini tamln da “-isi” 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.

NOT:Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyinkimin sorularını sorarız.
Türkçe’nin önemi
Yolun sonu
Ali’nin amcası
Arabanın boyası
Fırtınanın gücü
Bizim köyümüz.

2)Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayanı yalın halde bulunantaml 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.
*Sokak kapısı
*Tarla kuşu
*Çam ağacı
*Okul müdürü
*Hızlı koşanı (sıfat)
*Devlet memurları

NOT:Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana “-ne” sorusunu sorarız. “Nasılne kadarkaçhangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.

3)Takısız Ad Tamlamaları:Tamlayan ve tamln tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır.Bu tür tamlamalarda tamlayantamln ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.
*Yünden çorap
*Çelik tencere
*Ahşap dolap
*Taş duvar
*Bakır tel

Tamlayan tamln neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamln arasına “den” ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.


*Sarı çorap (sıfat)
*İnci (gibi) diş
*Kömür göz
*Altın kalp
*Çelik bilek

Tamlayantamln neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamln arasına “gibi” edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.Çünkü sıfat tamlamalarının arasına “gibi” edatını getiremeyiz.

NOT:Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.

4)Zincirleme Ad Tamlamaları:Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir.
*Bahçe kapısının anahtarı
b.siz ad tam. ad
zincirleme ad tam.
*Çevre yolunun ağaçlandırma çalışmaları
b.siz ad tam. b.siz ad tam.
zincirleme ad tam.

Ad Tamlamalarıyla İlgili özellikler:

1)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğultamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir.
*Aşağıdakilerden hangisi (Aşağıdakilerin hangisi)
*Yolculardan biri (Yolcuların biri)

2)Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
*Tadı yok sensiz geçen günlerin.

3)Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.
*Masanın ayağı Masanın kırık ayağı)
*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)

4)Belirtili ad tamlamalarında tamlayantamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir.
*Onun kızı (Tamlayan zamir)
*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)
*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)

5)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” denir.
*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)
*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)
*Paran var mı?(Senin paran)

6)Bir tamlayanbirden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.
*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)
*Ahmet’inMurat’ın ve Deniz’in velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)
ADLARDA KÜÇÜLTME

Adlarda küçültme “cik ve ceğiz” ekleriyle sağlanır.
*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)
*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)

Adların sonuna getirilen “cikceğiz” ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.

*Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)
*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)

NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.
*Mehmetçik (Türk askeri)
*Gelincik (Çiçek ismi)
*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)

ÇOĞUL EKİNİN (-LER-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:

-Ler-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.

*Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)
*Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.(Sülalesoy anlamı katmış)
*Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)
*Hanımefendiler daha uyanmadılar. (Alayküçümseme sitem anlamı katmış)
*On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)
*Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)
*Anadalu’da Yunus’lar bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)
*Akşamları televizyon seyrederim.(Belgisiz sıfat yerine geçerek “her” anlamı katmış)