Noktalama İşaretleri ve Uygulaması


Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere kullanılan özel işaretlere noktalama işaretleri denir. Noktalama işaretleri anlamı aydınlatır yanlış anlaşılmaların önüne geçer okumayı kolaylaştırır.
Tırnak İşareti (" ") 1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır:
Bakınız şair vatanı ne güzel tarif ediyor:
“Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır.
Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.”
Aynen alınmayan söz ve yazılar tırnak içine alınmaz.
2. Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır: Bugünlerde “iyi bir iş” arıyordu.
Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınmadan koyu ya*zılarak veya altı çizilerek de gösterilebilir:
Höyük sözü Anadolu'da tepe olarak geçer.
3. Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır: Yahya Kemal’in bazı şiirleri “Kendi Gök Kubbemiz” adı altında çıktı. (A.H. Tanpınar)
“İmlâ Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.
Uyarı:Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz.
Tek tırnak işareti ( ‘ ’ )
1. Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır: Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel şiirini okumaya başladı.
2. Dil yazılarında verilen örneğin anlamını göstermek için kullanılır: Göktürk Anıtları’nda geçen fakat günümüze ulaşmayan bazı örnekler: bodun ‘millet kavim’ sab ‘söz’ eçü apa ‘ecdat atalar’ tüketi ‘tamamen bütünüyle’ Denden İşareti ( " )
Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta ya*zılması gelen aynı sözlerin veya söz gruplarının tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır:
a) Etken fiil
b) Edilgen ″
c) Dönüşlü ″
İşteş ″
Yay ve Köşeli Ayraç ( [ ] )
Yay ayraç (())
1. Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır:
Anadolu kentlerini köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil kendimizi göstermek için geziyoruz. (N. Ataç)
Uyarı :Hakkında açıklama yapılan söze ait ekayraç kapandıktan sonra yazılır: Yunus Emre (1240-1320)’nin...
2. Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır:
İhtiyar ─ (Yavaş yavaş Kaymakama yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın...
Kaymakam ─ (hiddetle) Ne olacak baba...
(Reşat Nuri Güntekin İstiklâl)
3. Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:
Eşin var âşiyânın var baharın var ki beklerdin
Kıyametler koparmak neydi ey bülbül nedir derdin? (Safahat)
4. Alıntılarda başta ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konulan üç nokta yay ayraç içine alınabilir.
5. Bir söze alay kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kul*lanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.
6. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.
7. Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra kapama ayracı konur:
I) 1) A) a)
II) 2) B) b)

Köşeli ayraç ( [ ] )

1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır:
2. Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kulla*nılır: Reşat Nuri [ Güntekin] Çalıkuşu Dersaadet 1922.
3. Bilimsel çalışmalarda metinde bulunmayan veya silinmiş olanfakat araştırmacı tarafından tamamlanan bölümler köşeli ayraç içine alınır:
Babam kağan öldüğünde küçük kardeşim Kül-tegin ye[di yaşında kaldı...]
Kesme İşareti ( ' )

1 Özel adlara getirilen iyelik ve hâl eklerini ayırmak için konur: Fatih Sultan Mehmet’e Atatürk’üm Yunus Emre’yi Türk’e Türkiye’m Kâzım Karabekir’i Türkiye’de Anadolu’dan Ziya Gökalp Bulvarı’nda Çankaya Köşkü’ne Sait Halim Paşa Yalısı’ndan Van Gölü’ne Ağrı Dağı’nın ;Kiralık Konak’ta Sinekli Bakkal’ı...
Ancak aşağıda belirtilen özel adlardan sonra kesme işareti kullanılmaz:
a) Kurum ve kuruluş adları: Türk Dil Kurumundan Selçuk Üniversitesi Rektörlüğüne.
b) Akım çağ ve dönem adları: Eski Çağın Millî Edebiyat Akımının.
c) Kişi adlarından sonra kullanılan unvanlar: Mustafa Kemal Paşaya Zeynep Hanıma Ayhan Beyden Ahmet Mithat Efendinin.
ç) Ay ve gün adları: 29 Ekime... 30 Ağustos Çarşambadan sonra.
d) Deyimlerde geçen özel adlar: Allaha emanet Alinin külâhını Veliye Velinin külâhını Aliye.
Uyarı: Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
Uyarı: Yabancı özel adlar dışındaki özel adlara getirilen yapım ekleri ve çokluk eki kesmeyle ayrılmaz: Türklük Ahmetler Avrupalı Konyalı Kayserili. Bu eklerden sonra da kesme işareti kullanılmaz: Türkleşmekte Türklüğün Türkçenin Türkçeye Müslümanlıkta Hrıstiyanlıktan.
2. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için: TBMM’nin TDK’nin BM’de TV’ye.
Uyarı: Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu; büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: kg’dan cm’yi mm’den ;BDT’ye THY’de TRT’den. Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde bu okunuş esas alınır: ASELSAN’da BOTAŞ’ın NATO’dan UNESCO’ya.
Sonunda nokta bulunan kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan sonra ve kelimenin okunuşuna uygun olarak yazılır: vb.leri mad.si Alm.dan.
3. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:1985’te 8’inci madde 2’nci kat 765’lik.
4. Seslerin vezin dolayısıyla şiirde veya konuşma sırasında düştüğünü göstermek için konur: N’oldu n’apalım n’eylesin.
5. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri göstermek için konur: A’dan Z’ye kadar b’nin m’ye dönüşmesi; -sız -siz’le yapılan yeni isimler.
6. Özel isimlerden sonra yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığı taktirde kesme işareti yay ayraçtan sonra konur: Yunus Emre (1240-1320)’nin Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)’nin.
7. Bazı alıntı kelimelerde Türkçeye aykırı ses ve hece yapısını göster*mek için kesme işareti konur: an’ane sun’i kur’a cür’et kat’iyet mel’un meş’ale mes’ul cem’i nev’i.
Uyarı:“&” işareti İngilizceye özgüdür. Türkçede "ve" için böyle bir işaret kullanılamaz.

Soru İşareti (?) 1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:
Ne zaman tükenecek bu yollar arabacı? (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer? (Ahmet Haşim)
2. Bilinmeyen yer tarih vb. durumlar için kullanılır:
Yunus Emre (1240?-1320) (Doğum yeri:?).
3. Bir bilginin şüpheyle karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda yay ayraç (parantez) içinde soru işareti kullanılır:
Ankara’dan Konya’ya 15 (?) saatte gitmiş.
1496 (?) yılında doğan Fuzulî ...
Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona ko*nur:
Çok yakından mı bu sesler çok uzaklardan mı?
Üsküdar'dan mı Hisar'dan mı Kavaklar'dan mı? (Yahya Kemal)
Ruhunu karatan neydi yağmur mu yağıyordu; yoksa şimşekler mi çakı*yordu?
Uyarı: mı / mi eki -ınca / -ince anlamında zarf-fiil işleviyle kullanıldığı zaman soru işareti kullanılmaz: Akşam oldu mu sürüler döner.

Ünlem İşareti (!)

1 Sevinç kıvanç acı korku şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur:
Ne mutlu Türk’üm diyene!
(Atatürk)
Gurbet o kadar acı
Ki ne varsa içimde
Hepsi bana yabancı
Hepsi başka biçimde!
(Kemalettin Kamu)

Hava ne kadar da sıcak!
Aşk olsun!
Ne kadar akıllı adamlar var!
2. Seslenmehitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir ileri!
(Atatürk)
Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!
(Yahya Kemal)

Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın
Bu toprak bir devrin battığı yerdir.
(Necmettin Halil Onan)
3. Bir söze alay kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:
İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş(!)
Adam akıllı (!) olduğunu söylüyor.
Kısa Çizgi ve Uzun Çizgi (- )
1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:
Soğuktan mı titriyordum yoksa heyecandan üzüntüden mi bil-
mem. (Sait Faik)
2. Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır: Örnek olsun diye -örnek istemez ya- söylüyorum.
3. Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur: al-ış dur-ak.
4. Dil bilgisinde fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır: al- oku- yazdır- okut- bil- sevdir- anla-...
5. Dil bilgisinde eklerin başına konur: -den -lık -ış -t -m -sı -ak...
6. Dil bilgisinde heceleri göstermek için kullanılır: a-raş-tır-ma.
7. Kelimeler arasında “-den... –a ve ile ilâ arasında” anlamlarını ver*mek üzere kullanılır: Türkçe-Fransızca Sözlük Aydın-İzmir yolu Ankara-İstanbul uçak seferleri Türk-Alman ilişkileri 10.30-11.30 2000-2001 öğretim yılı.
8. Bazı terim ve kuruluş adlarında kelimeler arasına konur:sıfat-fiil zarf-fiil Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
9. Adres yazarken semt ile şehir arasına konur: Kurtuluş-ANKARA
10. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır: 50-30=20
Uzun çizgi (- )

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.
¾ Yoo güvercinlerime dokunmayınız dedi.
(Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Uyarı: Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman uzun çizgi kullanıl*maz.
Eğik Çizgi (/)
1. Şiirlerden yapılan alıntılarda mısraların yan yana yazılması gereken durumlarda mısraları belirlemek için kullanılır:Ne sen ne ben / Ne de hüsnünde toplanan bu mesâ / Ne de âlâm-ı fikre bir mersâ / Olan bu mâî deniz.
(Ahmet Haşim)
2. Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına konur: Altay Sokağı Nu:21/6
3. Adres yazarken semt ile şehir arasına konur: Altay Sokağı Nu:21/6 Kurtuluş/ANKARA
4. Dil bilgisinde eklerin farklı şekillerini göstermek için kullanılır:-a /-e -an /-en -madan / -meden.
5. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 70 / 2=35

Nokta (.) 1. Cümlenin sonuna konur: Türk Dil Kurumu 1932 yılında kurulmuştur. Türk’üm.
2. Kısaltmaların sonuna konur: Prof. Cad. T.(Türkçe) Ar. (Arapça).

Ancak bazı kısaltmalardan sonra nokta kullanılmaz: TDK (Türk Dil Kurumu) TBMM cm (santimetre) g (gram) l (litre).
3. Sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır: 3.(üçüncü) II. Mehmet 2. Cadde 20. Sokak XV. yüzyıl.
4. Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra kulla*nılır:
I. 1. A. a.
II. 2. B. b.
5. Tarihlerin yazılışında gün ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: 29.5.1453 29.X.1923.
Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz: 29 Mayıs 1453.
6. Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: Tren 09.15’te kalktı.
Saat ve dakika sayılarını ayırmak için kesinlikle iki nokta işareti kullanılmaz.
7. Bibliyografik künyelerin sonuna konur:
Agâh Sırrı Levend Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri Ankara 1960.
8. Üçlü gruplara ayrılarak yazılan büyük sayılarda gruplar arasına ko*nur: 16.551.000 22.465.660.
9. Matematikte çarpı işareti yerine kullanılır: 4.5=20.
Virgül ( )

1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime grupları arasına konur:
Fırtınadan soğuktan karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum. (H. Edip Kalp Ağrısı)Sessiz dereler solgun

ağaçlar sarı güller
Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gönüller. (F. Nafiz)
2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır:Umduk bekledik düşündük. Geldim gördüm yendim.
Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner kimse kendisine dikkat etmez.(F. Rıfkı Atay Denizaşırı)
3. Cümlede özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:
Binaenaleyh biz her vasıtadan yalnız ve ancak bir noktainazardan istifade ederiz. ( Atatürk)
4. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur:
Saniye Hanımefendi merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti. (Y. Kadri Panoroma)
5. Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:
Şimdi efendilermüsaade buyurursanız size bir sual sorayım.
(Atatürk)
6. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:
Akşam yine akşam yine akşam
Göllerde bu dem bir kamış olsam! (Ahmet Haşim)
İkilemelerde kelimeler arasına herhangi bir işaret konmaz.
7. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerden sonra konur:Datça’ya yarın gideceğim dedi.
8. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret kabul ve teşvik bildi*ren hayır yok yoo evet peki pekâlâ tamam olur hayhay baş üstüne öyle haydi elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki gideriz. Hayhay memnun oluruz. Haydi geç kalıyoruz.
Evet kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor.
9. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek için kullanılır:
Bu tek gözlü genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.
(Halit Ziya Uşaklıgil)
Bu gece eğlenceleri içlerine sinmedi.
(Reşat Nuri Güntekin)
10. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Efendiler bilirsiniz ki hayat demek mücadele müsademe demektir. (Atatürk)
Sayın Başkan
Sevgili kardeşim
11. Yazışmalarda başvurulan makamın adından sonra konur:
Selçuk Üniversitesi Rektörlüğüne
12. Yazışmalarda yer adlarını tarihlerden ayırmak için konur:
Konya 25 Eylül 2000
13. Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için konur: 386 (otuz sekiz tam onda altı).
Sayıların kesirli kısımları ayırmak için araya nokta işareti konmaz. Bu şekildeki sayılar usulüne göre okunmalıdır: 67 (altı onda yedi).
14. Bibliyografik künyelerde yazar eser basım evi vb. maddelerden sonra konur:
Atay Falih Rıfkı Tuna Kıyıları Remzi Kitap Evi İstanbul 1938.
Metin içinde ve veya yahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz.
Noktalı virgül ( ; )
1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayır*mak için konur: Erkek çocuklara Doğan Tuğrul Aslan Orhan; kız çocuklara ise İnci Çiçek Gönül Yonca adları verilir.
2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: Sevinçten heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak kahkahalar atmak ağlamak istiyorum. Sabahtan beri bekliyorum; ne gelen var ne giden. İş işten geçti; artık gelse de olur gelmese de.
3. Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur: Türkiye İngiltere Azerbaycan; İstanbul Londra Bakû.
4. Kendilerinden evvelki cümleyle ilgi kuran ancak yalnız fakat lâkin çünkü yoksa bundan dolayı binaenaleyh sonuç olarak bununla birlikte öyleyse vb. cümle başı bağlaçlarından önce konur:
Halis bir şiir fena okunabilir; lâkin sahte bir şiir iyi okunamaz.
(Yahya Kemal Beyatlı)
Bir millet ordusunu kaybedebilir bağımsızlığını da kaybedebilir; fakat dilini sakladıkça o millet yaşıyor demektir.
(N. Atsız)
Sıralı cümleler arasında ancak fakat çünkü vb. cümle başı bağlayıcılarından önce yazar araya nokta virgül noktalı virgül koymakta serbesttir. Bu husus yazarın üslûptaki tercihiyle ilgilidir.
İki nokta ( : ) - Üç nokta ( ... )

1. Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin Halide Edip Adıvar Ziya Gökalp Mehmet Emin Yurdakul Ali Canip Yöntem.
Yeni harfler alındıktan sonra eski yazı ile bir tek kelime bile yazmayan iki kişi görmüşümdür: Atatürk ve İnönü! (Falih Rıfkı Atay Çankaya)
2. Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:
Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (Atatürk)
Derler: İnsanda derin bir yaradır köksüzlük;
Budur âlemde hudutsuz ve hazin öksüzlük (Yahya Kemal)
3. Kütüphanecilik alanında yazar adı ile eser başlığı arasına konur: Yahya Kemal Beyatlı: Kendi Gök Kubbemiz.
4. Ses biliminde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır: a:ile i:cat.
5. Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra konur:
Bilge Kağan: Türklerim işitin!
Üstten gök çökmedikçe
alttan yer delinmedikçe
ülkenizi törenizi kim bozabilir sizin?
Koro: Göğe erer başımız
başınla senin!
Bilge Kağan: Ulusum birleşip yücelsin diye
gece uyumadım gündüz oturmadım.
(A. Turan Oflazoğlu)
6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 56:8=7.
Üç nokta ( ... )

1. Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:
Ne çare ki çirkinliği hemencecik ve herkes tarafından görülüveriyordu da bu yanı...
(Tarık Buğra Dönemeçte)
2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten ötürü açıklanmak isten*meyen kelime ve bölümlerin yerine konur: Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.
B... 7 Nisan (Reşat Nuri Güntekin Çalıkuşu)
3. Alıntılarda; başta ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur: Mümtaz bu dükkâna bakarken hiç farkında olmadan Mallarmé’nin mısraını hatırladı: “Meçhul bir felâketten buraya düşmüş...”
(A. Hamdi Tanpınar Huzur)
Alınmayan kelime ve bölümlerin yerine parantez içinde üç nokta konması da mümkündür.
4. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun muhayyilesine bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:
Karşı sahilde mor fark olunmaz sisler altındaki dağlar korular beyaz yalılar... Ve bütün bunların üzerinde bir esatir rüyasının havaî hakikati gibi uçan martı sürüleri...
(Ömer Seyfettin Bahar ve Kelebekler)
Gök sarı toprak sarı çıplak ağaçlar sarı...
(Faruk Nafiz Çamlıbel Sanat)
5. Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:
Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:
-Koca Ali... Koca Ali be!.. (Ömer Seyfettin Diyet)
6. Karşılıklı konuşmalarda yeterli olmayan eksik bırakılan cevaplarda kullanılır:
― Yabancı yok!
― Kimsin?
― Ali...
― Hangi Ali?
― ...
― Sen misin Ali usta?
― Benim!...
(Ömer Seyfettin Diyet)
Türk imlâsında iki nokta yan yana kullanılmaz.
Uyarı:İki nokta üst üste şeklinde bir adlandırma yanlıştır.