Uluslararası döviz kurları 1973’lü yıllardan itibaren serbest dalgalanma sistemi içinde oluşmakta ve değişik faktörlerin etkisi altında çok hareketli ve büyük iniş-çıkışlar gösteren bir seyir izlemektedir. Öte yandan Türkiye’de de 1980’li yıllardan itibaren döviz kurlarında günlük ayarlama yöntemi başlatılmış günümüzde ise serbest kur mekanizması ile kurların her an değiştirilebildiği bir sisteme geçilmiştir.

Uluslararası mal ve hizmet ticareti yapan işletmelerin yanısıra dış ticaret işlemlerine aracılıkları nedeniyle bankalar ve diğer finansal işletmeler alacak ve borçlarından ötürü yabancı paraların diğer yabancı paralar karşısında değer değişikline uğraması ihtimalinden doğan bir kur riski ile karşı karşıyadırlar.

Amerika’lı bir ihracatçı bedeli 1 ay sonra ödenmek üzere Almanya’ya EURO 500000-‘luk bir mal sattığında ihracat anlaşmasının yapıldığı gün EURO/USD paritesi 10110 iken 1 ayın sonunda paritenin 09700 olduğunu varsayarsak ihracatçı anlaşma yaptığı gün EURO 500000- karşılığında 505500.-USD elde etmeyi planlarken 1 ay sonra paritede meydana gelen değişmeyle birlikte 485000- USD elde edebilecek yani 20500-USD zarar edecektir.

Örneğimizde Amerikalı ihracatçı başka bir döviz işlemi yoksa 1 ay vadeli EURO alacağı nedeniyle + döviz pozisyonu taşıkamkta Alman ithalatçı ise – döviz pozisyonu taşımaktadır. Gerek + ve gerekse – döviz pozisyonu taşıyan bu kişiler aynı şekilde kur riskine maruz kalmaktadır.

Bankaların da müşterileri ile yaptıkları işlemler ve kendi adlarına yaptıkları işlemler nedeniyle döviz borçları ya da döviz alacakları yani döviz pozisyonları bulunmaktadır.

Bir bankanın aktfindeki döviz kalemleri ile pasifindeki döviz kalemleri bir bütün olarak o bankanın döviz pozisyonunu verir.Bankanın aktifindeki döviz hesaplarını döviz mevcutları ve döviz alacakları pasifteki döviz hesaplarını ise döviz taahütleri ve döviz borçları olarak sınıflandırmak mümkündür.

Bankalar üstlendikleri döviz taahütlerini ve döviz borçlarını karşılayabilecek yeterli döviz kaynağına sahip olmalıdır. Her nekadar aktifteki döviz mevcutları ve döviz alacaklarının pasifte yeralan döviz taahütleri ve döviz borçları toplamını karşılaması gerekirse de denge isteyerek bazen de elde olamadan aktif ya da pasif lehine bozulabilir.

Bu alternatiflere göre 3 çeşit döviz poziyonu sözkonusudur;

6.1 Başabaş Pozisyon ( Square )

Aktif toplamının pasif toplamına eşit olması durumudur. Bunun gerçek yaşamda ortaya çıkması olağan değilse de bir an için böyle bir eşitliği varsayarsak bunun anlamı döviz pozisyonunun tam dengede olamsı yani mevcut ve alacakların taahütleri birebir karşılaması demektir.

6.2 Uzun pozisyon ( Long / Overbougt )

Döviz mevcutları ve döviz alacakları toplamının döviz taahhütleri ve borçlarından büyük olması durumudur. Uzun pozisyonda banka ihtiyacından fazla döviz tutuyor demektir.

6.3 Kısa pozisyon ( Short / Oversold )

Bankanın döviz mevcutları ve alacakları toplamının döviz taahütleri ve döviz borçları toplamını karşılayamadığı durumdur.

Örnek :

Dönem = 1 yıl Spot USD = 565000.-TL
Devalüasyon = 20% USD faizi = 7%
TL Faizi = 30%





A - )

AKTİF ( USD ) PASİF ( USD )
Kasa 100.000 DTH 600.000
TCMB 300.000 Alınan Döviz Kred. 400.000
Döviz Kredisi 600.000
---------- ----------
TOPLAM 1.000.000 1.000.000

Bankanın döviz vaziyeti sıfırdır. Banka başabaş pozisyon taşımaktadır. Kur değişimlerinden etlilenmeyecektir.

B - )

AKTİF ( USD ) PASİF ( USD )

Kasa 100.000 DTH 600.000
TCMB 300.000 Alınan Döviz Kred. 500.000
Döviz Kredisi 600.000
---------- ----------
TOPLAM 1.000.000 < 1.100.000

Bankanın döviz pasif toplamı aktif toplamından USD 100.000.- fazladır. Banka sağladığı döviz kaynaklarının USD 100.000.- kısmını TL’na dönüştürmüştür.

USD 100.000 * 565.000 = 56.500.000.000.-TL yaratmış ve TL faizine yatırmıştır.

Yılsonunda 56.500.000.000.-TL * 30% = 16.950.000.000.-TL faiz getirisi elde etmiştir.

Yılsonu kuru = 565.000 * (1+ 20%) = 678.000.-

( USD 100.000 * 678.000 = 67.800.000.000.-TL ) + ( 100.000 * 7% = 7.000 USD )

kur artışı ve döviz faiz zararına uğramıştır.

Konsolide edersek
16.950.000.000.-TL faiz getirisi
- 11.300.000.000.- TL kur artış zararı
USD 7.000 * 678.000 = - 4.746.000.000.- TL döviz faiz zararı
---------------------------
TOPLAM 904.000.000.-TL kazanç sağlamıştır.


C - )

AKTİF ( USD ) PASİF ( USD )
Kasa 100.000 DTH 600.000
TCMB 300.000 Alınan Döviz Kred. 300.000
Döviz Kredisi 600.000
---------- ----------

TOPLAM 1.000.000 > 1.100.000

Banka ihtiyacı olduğundan USD 100.000.- daha fazla döviz sahibidir.

Yukarıdaki çözümü bu örnek için yaparsak ulaşacağımız sonuç banka böyle bir pozisyon taşımaktan dolayı 904.000.000.-TL zarar etmiştir.