Ünite 8 Yatırımlarını Çeşitlendirmiş Kuruluşlarda Strateji Seçimi: Stratejik Fayda ve Portföy Analizi Teknikleri

Portföy Analizinin Tanımı ve Önemi:
Portföy analizi işletmenin mevcut yatırımlarını kullanılan çeşitli ölçülere göre değerlendirme bunların gelecekte işletmeye sağlayacakları yarar ve olanakları kestirme ve nihayet bu değerlendirmelerden yola çıkarak işletmenin elindeki kaynakların dağıtımına yol gösterme amacıyla yapılan analitik bir tekniktir. Bu analizler sayesinde işletme mevcut faaliyet alanları içindeki yön ve yollarını tayin etmekte ana iş alanları ve stratejik birimlerin ortaya çıkmasına yardımcı olmaktadır.

SİB’ler için çeşitli ölçütler:
1- Her biri ayrı bir işletme birimidir.
2- Her biri için yatırılmış sabit ve döner sermaye kaynakları ile tahsis edilmiş personel mevcuttur.
3- Her birinin genel sorumlu yöneticileri vardır.
4- Her birinin cevrede kendi rakipleri ve paylaştıkları pazar vardır.
5- Her birinin bağımsız sayılacak tedarik üretim pazarlama finansman gibi bölümsel planları ve uygulamaları mevcuttur.
6- Her birinin işletme içinde görevleri vardır.
7- Her birinin bir veya birden fazla işletme kısmı olabileceği gibi bir işletme içinde belirli bir ürün hattı olabilir.

I- BOSTON DANIŞMA GRUBU’nun Portföy Analizi:
1- Portföy Matrisinin kurulması: Çok ürünlü veya yatırımlarını çeşitlendirmiş şirketler için ürünleri SİB’lere bölerek her birinin bağımsız bir kar merkezi haline getirilmesini savunur. Bu birimler ayrı ayrı olarak değerlendirilerek işletmenin bütünü için bir plan oluşturacaktır. Önce her SİB için pazar payı hesaplanır sonra yıldan yıla büyüme gözlemlenir.
Belirli bir ürün için hakim bir strateji izlemek veya izlememek firmanın pazar liderliğini ele geçirme maliyetine o pazarda tahmin ettiği rekabet yoğunluğuna bu pazarda büyüdüğü takdirde sağlayacağı nakdin bol olmasına bağlı olarak değişecektir.
2- Portföy Matrisinin Yorumlanması:
a) Her SİB’ den sağlanan kar payı ve elde edilen nakit ürünün Pazar payına bağlıdır.
b) Her ürünün satışının artması ilave kapasite ve işletme sermayesini gerektirir.
c) Pazar payındaki büyüme artan reklam giderleri maliyet düşürücü donanımı finanse etmek için nakit gerektirir.
d) Her SİB pazarındaki büyüme ürün olgunluk devrine erişince yavaşlayacak ortaya çıkacak nakit fazlası büyümekte olan diğer ürünlere yatırılacak ve ürünler arası dayanışma gerçekleşecektir.
 Nakit İnekleri: Bol nakit yüksek pazar payı düşük pazar büyümesi
 Köpekler (Nakit Tuzakları): Pazar payları ve pazar büyümeleri düşük önemli nakit gerektirmekte nakde de ihtiyaç göstermekte
 Çocuk gibi Bakıma Muhtaç Ürünler: Yüksek büyüme hızı düşük pazar payı çok miktarda nakde ihtiyaç duyar
 Yıldızlar (Delikanlılar): Yüksek büyüme yüksek pazar payı nakit akışları kendi kendine yeter

II- YÖNLENDİRİ POLİTİKA MATRİSİ’ ne göre Portföy Analizi:
Bu matrisin en önemli özelliği işletmenin faaliyette bulunduğu mevcut ürün ve pazarları değerlendirebildiği gibi henüz girmediği ve fakat girmeyi düşündüğü faaliyet sahalarını da değerlendirebileceğidir.
Rekabet yeteneği analizi için;
1- İşletmenin pazardaki durumu>> pazarın yüzde kaçına hakim
2- İşletmenin üretim imkan ve yetenekleri>>tesis ve kolaylıklar kuruluş yerinin etkileri kapasite kullanımı hammaddeye yakınlık
3- İşletmenin araştırma geliştirme ve yenilik yapabilme gücü>>yeni ürünler üretebilme ürün kalitesini maliyet artışı yapmaksızın yükseltebilme
İşletme geleceğinin analizi için;
1- Pazar büyüme oranı>>yıllık büyüme oranı iş kolunun büyümesi
2- Pazar kalitesi>>yüksek ve düzenli karlılık üretici sayısı ve alıcı hakimiyeti yeni ürünlere karşı pazarın duyarlılığı patentle korunabilme olanakları ürünün Pazar cazibesini artıracak özel niteliklerinin olup olmaması
3- Hammadde temin imkanları>>teminde güçlüklerin alternatif kaynakların varlığının dikey bütünleşme zorluklarının olup olmaması
4- Dış çevresel etkenlerin gücü>>tedarik üretim nakliyat pazarlama gibi işletme fonksiyonlarını kısıtlayıcı etmenlerin olup olmaması

III- DEĞER MATRİSİ’ ne göre Yatırım Bölgeleri:
1- Değer Matrisinin Kurulması ve Analizi: Walsh ve MACK düşünürler sermaye maliyetleriyle yatırımların karlığının işletme planlamasında ve portföy analizlerinde önemli yere sahip olduğunu savunmaktadırlar. Her SİB’in yeri tayin edilecek böylece işletme açısından da taşıdığı değerin ne olduğu belirlenebilecektir.
Değer Analizi işletmelerde mevcut durumu görmek yıldan yıla eğilimleri gözlemleyerek anlamak ve olanaklı ölçüde stratejik planı korumak ya da kötü giden durumu düzeltmek için kullanılır. Ayrıca rakiplerle aynı iş kolunda çalışan ve büyüklükleri aynı olan işletmelerin durumunu karşılaştırmak için yönlendirici politika matrisini desteklemek amacıyla da kullanılır.
2- Yatırım Karlılığı Matrisi: İdeal karlılıkla mevcut karlılık oranındaki açığı ve buna ulaşmak için izlenebilecek yolu ve yönü göstermektir.
Değer matrisi ve yatırım karlılığı matrisi işletmenin hali hazır durumunu her SİB yönünden değerlendirmeyi rakiplerin durumu biliniyorsa onlarla karşılaştırma yapma olanağını verecektir.
Yatırım Karlılığı = (Net Kar / Satışlar) * (Satışlar / Aktifler)

IV- TRAFİK LAMBASI MATRİSİ:
GE firması tarafından geliştirilmiş olan bu portföy değerleme matrisinin iki boyutu bulunmaktadır.
a- endüstri dalının çekiciliği: firmanın faaliyette bulunduğu endüstrilerin büyüme hızı endüstrinin yaşı pazar büyüklüğü rekabetin şiddetine göre yapısı endüstri dalının sosyal beşeri ve yasal koşulları endüstride sahip olunan teknoloji seviyesiyle söz konusu endüstride diğer endüstrilere oranla karlılık oranı gibi hususlar
b- işletmenin gücü: işletmenin sahip olduğu teknolojik seviye endüstrideki karlılık oranına kıyasla sahip olduğu karlılık oranı işletmenin Pazar büyüme oranı sahip olduğu prestij ve imajı yönetsel ve beşeri gücü sahip olduğu rekabet gücü gibi hususlar
Yeşil Işık (yüksek): çabalarını sürdürmek yanında büyütme ve genişletme yoluna gitmelidir yatırım yapmak yararınadır.
Sarı ışık (orta): çabalarını sürdürmeli yatırım ve faaliyet genişletme konusunda dikkatli olmalı çok riskli alandır.
Kırmızı Işık (düşük): işletme faaliyetlerini durdurmak ya da yatırımlarını geri çekerek tasfiyeye gitmek zorundadır.

V- THOMPSON ve STRICKLAND Kümelenme Analizi:
Pazar büyüme durumunu bir değişken rekabet durumunu da bir diğer değişken olarak kabul ederek iki boyutlu bir matris geliştirmişlerdir. Aynı endüstride bulunan işletmelerin neden farklı işletme stratejileri izlediklerini göstermek bakımından anlamlıdır. Bir işletmenin pazar durumu rekabet yetenekleri nakit akışı sermaye yatırım ihtiyaçları pazarın tanıdığı fırsatlara anında cevap verme ve gelişebilme yeteneği strateji durumunu belirleyen hususlar olarak ifade edilebilir.

VI- HOFER’ın Analizi:
İşletmeyi rekabet durumu ile ürün-pazar gelişme safhaları açısından analiz etmektedir. Ürün hayat eğrisinin başlangıç büyüme olgunluk ve düşüş olarak adlandırılan safhalarına sarsılma ve kendine gelme safhasını da eklemektedir.
Analizi yatırımlarını çeşitlendirmiş değişik Pazar paylarına sahip işletmelerin durumu için kullanılır.
Analizinde kullanmış olduğu matrislerin içindeki daireler işletmenin çalıştığı endüstrinin boyutunu ifade etmektedir. Daireler içindeki siyah kısımlar işletmenin o pazar içindeki payını temsil etmektedir. Bu hususlar şimdiki ve gelecekteki işletme faaliyetleri için önem taşıdığını ifade etmektedir.


VII- PİMS Analizi:
Pazarlama stratejilerinin karlılığa etkisi anlamına gelmektedir. Araştırmada toplam aktif karlılığı üzerine %80’ den fazla etki eden değişkenler olarak pazar payı toplam pazarlama harcamaları üretilen mal ve hizmetlerin kalitesi araştırma ve geliştirme harcamaları yatırım yoğunluğu gibi faktörler saptanmıştır.
• Pazar payı artarken karlılık süratle artmaktadır.
• Pazar payı düşük ama kaliteli mal üreten işletmelerin toplam aktif karlılığı daha yüksektir.
• Pazar payı zayıf olan işletmelerde araştırma ve geliştirme masraflarının satışlara oranı arttığı takdirde karlılık %50’ den fazla azalmaktadır.
• Yatırım yoğunluğu basit olarak topla aktiflerin satışlara oranıdır.
• Yatırım yoğunluğu yükseldikçe toplam aktiflerin karlılığı almaktadır.
• Hem yüksek pazar payına hem de düşük yatırım yoğunluğuna sahip işletmeler düşük oranda karlı olmaktadır.
• Yüksek yatırım yoğunluğuna sahip işletmelerde pazarlama harcamaları yükseldikçe toplam aktiflerin karlılığı büyük ölçüde düşmektedir.
• Yatırım yoğunluğu yüksek olan işletmelerde araştırma ve geliştirme masraflarının satışlara oranı yüksekse toplam aktif karlılığı düşmektedir.
• Yatırım yoğunluğu yüksek işletmelerde verimlilik artışı karlılığı artırmaktadır.
• Satış tutarları yüksek olan işletmelerin toplam aktif karlılığı daha yüksektir.
• Yüksek oranda ürün ve pazar çeşitlendirmesine yönelmiş olan işletmeler düşük ve orta ölçüde çeşitlendirmeye gitmiş olan işletmelerden daha yüksek topla aktif karlılığa sahiptir.
• Satış tutarları yüksek işletmeler büyük pazar paylarına sahiplerse karlılıkları daha fazla olmaktadır.
• Personel başına yatırım tutarları düşük olan işletmelerin daha karlı oldukları görülmüştür.