Konu: Thales

Thales M.Ö. 624 yılında doğmuş ve M.Ö. 548 yılında ölmüştür. Varlıklı bir tacirdi. Yunanlı yedi bilgeden birisi olarak kabul edilmekteydi. Thales ile ilgili şu hikaye kayıtlara geçmiştir. Lidyalılarla Persler arasında uzun süren bir savaş sırasında 28 Mayıs 585 tarihinde Güneş'in tutulacağını önceden bildirmiş ve bu olaydan çok etkilenen iki kral derhal bu savaşa son vermişlerdir. Bu hikaye ilk bakışta inanılmaz gibi görünmekteyse de şu noktayı göz ardı etmemek gerekir: Babilliler Güneş tutulmasını önceden bildirme olanağını veren Saros Periyodu'nu biliyorlardı. Söylendiğine göre Thales Mısır'a gittiğinde bunu öğrenmişti. Ayrıca Mısır'da 603 yılındaki Güneş tutulmasını ya bizzat görmüş ya da Mısırlılardan işitmişti. 18 yıl 11 gün sonra başka bir tutulmanın daha olacağı hesaplanabilirdi ve bu tutulma da 585 yılına rastlıyordu.

İlk Yunan matematikçisi Thales'tir. Proklos Thales'e ilişin olarak şunları söyler :

"İlk önce Mısır'a gitti ve bu çalışmaları (geometriyi) Yunanlılara tanıttı. Bizzat kendisi pek çok temel önerme keşfetti; diğer prensiplerin ışığı altında onları kendisinden sonra gelenlere öğretti. Onun yöntemi daha genel (daha kuramsal ve daha bilimsel) diğerlerinin yöntemleri ise daha emprikti."

Thales'le birlikte geometri ilk defa dedüktif (yani tümdengelimsel) bir bilim dalı haline geldi. Buna ilişkin olarak Plutarkos Yedi Bilge adlı yapıtında şunları söyler :

"Görünen şudur ki Thales aklıyla pratik yararın ötesine geçip akıl yürütmeye girişenlerden birisidir. Geri kalanlar aklın ününü politikada arayanlardır."

Thales'in bir piramidin yüksekliğini nasıl ölçmüş olduğuna ilişkin söylentiler çok değişiktir. Bunlardan en yalını Aristoteles'in bir öğrencisi olan Hieronymus'a aittir. Onun açıklamaları Diogenes Laertius tarafından şöyle anlatılır :

"Hieronymus Thales kendi gölgesinin kendi boyuna eşit olduğu anda piramidin gölgesini ölçerek yüksekliğini bulmuştur demektedir."

Bu yaklaşımıyla Thales bir cismin gölgesinin kendi boyuna eşit olduğu bir anda diğer bütün cisimlerin gölgelerinin de kendi boylarına eşit olacağı sonucuna ulaşmış oluyordu. Thales'in kullandığı bu yöntem Mısırlıların kullandıkları se get hesabından başka bir şey değildir. Bu yöntem 57 numaralı Ahmes papirüsünde açıklanmıştır.

Thales bir geminin kıyıdan ne kadar uzak olduğunun ölçülmesi ile de ilgilenmiştir. Bu ölçümü iki dik üçgenin kenarları arasındaki orantıdan yararlanarak yapmıştır. B şekildeki (şekil 4) kulenin tabanı C ise gemi olsun. Bir kimse kulenin tepesinde elinde birbirini dik açıyla kesen bir araç bulundursun. Onun bir kenarı olan AD Yer'e dik bir konumda bulunsun. AE kenarı ise gemi yönünde olsun. Sonra öyle bir gözlem noktası saptansın ki bu noktadan C gemisi görülebilsin. AC doğrusu E noktasında aracın yatay kolunu keser. AD = 1 DE = m ve BD = h denilecek olursa BC doğrusu yani geminin karaya olan uzaklığı BC = (h * 1) . m / 1 olur.

(Thales teoremi uygulanarak BCE=ADB BC = (AD / DB). DE elde edilir.)



Aşağıdaki geometrik öneriler ona atfedilmektedir :
1. Yarıçap daireyi iki eşit parçaya böler.
2. İkizkenar bir üçgenin tabanına komşu olan açılar eşittir.
3. İki doğru kesiştiğinde karşıt açılar eşittir.
4. Yarım daireyi gören açılar diktir.
5. İkişer açısı ve birer kenarları eşit olan üçgenler birbirlerine eşittir.

Thales eşit açı yerine benzer açı deyimini kullanmaktadır; bundan da açıyı nicel bir büyüklük olarak değil bir şekil olarak düşündüğü sonucu çıkmaktadır.

Bunların kanıtlamalarını yapabiliyor muydu? Eşit oldukları sonucuna nasıl ulaşmıştı? Bu soruların yanıtını bulmak olanaksızdır. Ancak tarihte geometrik önerilerin gerekliliğine inanan ilk kişi Thales'tir.

Thales aynı zamanda astronomiyle de ilgilenmiş ve tarih kitaplarına ilk Yunan astronomu olarak geçmiştir. Gökyüzündeki yıldızları gözlemlerken bir kuyuya düştüğünü herkes bilir. 28 Mayıs 585 yılında gerçekleşen Güneş tutulmasını daha önceden tahmin etmiş olmasına rağmen Yer'in bir disk biçiminde olduğunu düşündüğünden Ay ve Güneş tutulmalarının nedenlerini bilmesi olanaksızdı.

Mısırlılardan yılın 365 gün olduğunu öğrenmişti. Kuzey yönünün bulunmasında Küçük Ayı'nın kullanılabileceğini biliyordu ve Yunan gemicilerine Küçük Ayı takım yıldızını gözlemleyerek seyahat etmelerini önermişti. Nitekim denizci bir millet olan Fenikeliler de Büyük Ayı'yı kullanıyorlardı.

Thales her şeyin aslının su olduğunu söylüyordu; su katı sıvı ve gaz olmak üzere üç durumda bulunabilirdi. Suyun olmadığı yerde hayatın da olmayışı bu maddenin aslî oluşunun en güçlü kanıtlarından biriydi. Thales bu görüşleri ve Homeros'un hikayelerini bir yana bırakan gözlemsel düşünceleri nedeniyle bilimin doğuşunda önemli bir rol oynamıştır.

Aristoteles'e göre Thales mıknatısın demir tozlarını çekmesi nedeniyle canlı olduğuna inanıyordu. Nasıl bir yorum getirirse getirsin mıknatıstan söz eden ilk kişi de Thales'ti.