YaGMuR_YüReKLiM
21.06.2015, 16:55
PEYZAJ PLANLAMASININ TARİHİ GELİŞİMİ
Peyzaj ve çevre planlaması prehistorik devirlerde insanoğlunun kendine yaşama mekanı hazırlama gayesi ile tabiat içine yerleşerek çevresini ihtiyaçlarına göre kullanması ile başlar.
Toplumsal yerleşmeler arttıkça bilgisiz ve aşırı kullanma tabiatın sıhhati ve dengesini bozmuştur. İnsanlığın doğoşu ile başlayan çok küçük ölçekte planlama(Bahçe Düzenlemesi) tarih boyunca bilinçli yada bilinçsiz müspet yada menfi olarak gelişerek bugünkü geniş ölçekte Peyzaj Planlaması kavramının gelişmesine yol açmoştır. ilk önce yalnız devlet adamlarının daha sonra varlıklı ailelerin çevreyle uğraşıp çeki düzen vermeye başlamaları söz konusudur.
Bahçe planlaması kırsal ve kentsel planlamaya nihayet bölge ülke planlamasına kadar ilerlemiştir.
Tarihi devirlerde bilinçli bahçe tanzimine ilk defa Mısır Mezopatamya iran gibi doğu ülkelerinde rastlanmaktadır.
M.Ö. 2000-4000 yılları arasında yüksek bir kültür medeniyete sahip olan eski Mısırlılar bahçe tanzim sanatında zirveye ulaşmışlardır.Mısır Bahçeleri aynı zamanda Fravunların kudret ve gücünü yansıtıyordu.
Asurlularsıcak ve kurak olan ülkelerinde tabi formlu suni göller inşaa etmişlerdir. Park içinde suni tepeler inşaa ederek düz arazinin morfolojik görünümüne hareket kazandırmıştır.
Dünyanın yedi harikasından biri olan Babildeki tarihi asma bahçeler M.Ö. 605 yılında kral Nabuchadnezzar tarafından eşi Semiramis için inşa edilmiştir. Büyük sütunlar üstünde inşaa edilen yedi kademeli teraslar Babil ve Fırat Nehrinin muhteşem manzarasına tercih edilmiştir. Teraslar döşeme taşları ve fıskiyeli havuzlarla değişik şekillerle bezenmiş ağaç ve çiçeklerle süslenmiştir.
Kurak ve sıcak iran steplerinde gölyeye suya ve yeşile duyulan özlem paradis denilen cennet bahçelerinin oluşumuna yol açmıştır.
İslan ile birlikte de İran Bahçelerinde şu gibi değişiklikler olmuştur. Geleneksel dört özellik vardır. Bunlar; sulama gayesi sükunet ve musiki için su serinlemek için gölgerenk ve koku için çiçek kulak ve ruh zevki için musikidir.
Bahçelerde kullanılan ağaç ve çiçeklerin seçiminde kısmen dini inançların etkisi altında olmuştur. Mesela; Bahçede Servi Ağaçları ölümü ve yalnızlığı çiçekli erik badem ve kiraz ağaçları ümidi neşeyi ve hayatı kokulu gül ve yaseminler ise cennetten bir köşeyi ifade ediyordu islam bahçe anlayışı M.S.. 9 ve 13. Asırlarda Endülüs Emevileri vasıtası ile İspanya'ya daha sonra tüm Avrupaya girmiştir.
M.S. 13.-16. Yüzyıllarda Afganistan Türkistan ve Hindistan'da bahçe sanatının gelişmesinde Türk Hükümdarlarının büyük rolü olmuştur. Özellikle Timur Devrinde her büyük kentin ve her sarayın bazen halka da açık geniş ve gösterişli bahçeleri olması gelenek haline gelmiştir. Semerkant Şehri otuzbeş km. uzunluğunda bahçe ve ağaççıklardan müteşekkil yeşil bir kuşakla çevrilmiştir. Bu bahçelerin en önemlileri kuzey bahçesi cennet bahçesi çınar bahçesi dört bahçe idi.
Moğol Türkleri ayrıca Türbe ziyaretgah ve kabristanları koru şeklinde ağaçlandırarak Bağ-Saha denilen büyük parklar tesis etmişlerdir.
Başka bir anıt bahçede 1631 yılında Agra şehrinde Şahçihan'ın ölen zevcesi için yaptırdığı Tac-Mahaldir.
Roma impatorlğu parçalandıktan sonra ortaçağda derebeylikler arasındaki mücadele şehirlerin toplu olmasını zorlamıştır.Toplu şehirlerde geniş bahçeler tesis etme imkanı olmamış bahçeler ancak kilise bahçeleri olarak şekillenmiştir.
Rönesans ile birlikte insanlar tekrar çevreye açılmış safa bahçeleri yapmışlardır.ilk kır villaları ortaya çıkmıştır.Roma'daki bahçeler daha muhteşem iddialı ve mimari ile heykeltraşlığın kuvvetli hakimiyet ve rekabetini aksettirir.
Floransada Villa Bahçelerinin gelişmesinde zengin ve asil ailelerin özellikle Mecidi ailesinin önemli rolü olmuştur. Bu ailenin teşviki ile antik ve Roma kaynakları taranmış Floransa ve Romaya birçok güzel bahçe kazandırılmıştır.
Floransa ve Roma'da tesis edilen sayısız Rönesans villalarından bir çoğu orijinal özelliklerini koruyarak günümüze kadar gelmiştir. Rönesans vilalarından önemlileri şunlardır. Villa Lante Villa D'Este Villa Medici Vill Madama Villa Ludovisi'dir.
Rönesans Bahçeleri tepenin en hakim noktalarına tesis edilirdi.Bina ile bahçe gerek ölçü gerek mimari yönden tam bir ahenk içindeydi. Bahçe planı genel esas itibari ile çok sadedir.Plan formaldir.
Rönesans bahçelerinde bitki materyali mimarinin bir kısmını taşkil ederdi. Bahçelerde ekseritatla servi fıstık çamı defne porsuk şimşir citrus türleri kalyanın herdem yeşil meşeleri gibi mimari formlu yeşil bitki türleri kullanılmıştır.
Bu bitkiler budanarak duvar kolonat çeşitli hayvan figürleri ve geometrik şekiller verilmiştir. Yalnız yeşilin çeşitli tonları bahçede renk ıskalasının esasını teşkil ederdi.
1503-1573 yıllarında en parlak devrini yaşayan İtalyan rönesansının bahçe sanatı daha sonra biçim değiştirerek yerini Barok bahçe sanatına bırakmıştır.
Barok devri veya Fransız Bahçe Stili
18. asrın ilk yarısında italya birçok prensliklere bölünmüş Almanya 30 sene harplerinden yeni çıkmış .İngiltere ise mezhep kavgalarına sürüklenmişti. Fransa ise ekonomik ve politik yönden en kuvvetli devletti. Sanat hareketlerinin merkezi Fransa olmuştur.
Versay bahçeleri ile mekan anlayışı sonsuzluğa eriştirildi. Formal bahçe anlayışı son haddini buldu. Le Notre'nin Bahçe anlayışına göre;
a) Bahçenin esas çizgileri mümkün mertebe sade olmalı teferruat detaylarda olmalıdır.
b) Planda birlik olmalıdır.
c) Bahçe bayram ve diğer çeşit eğlenceler için çok güzel açık bir saha olmalı ve ölçüsü insanın tahayyül
edemeyeceği kadar geniş tutulmalıdır.
d) Bahçenin birinci esas kısmı açık olmalı ve bu açık saha bir kısmı kapalı özel bahçelerle çevrilmelidir.
e) Çeşme fıskiye ve havuz çok sayıda olmalıdır.
İngiliz Bahçe Stili
Tabiat ve onun fizyonomisini usluplaştıran İngiliz Bahçe stilinin prensipleri günümüzddeki peyzaj çalışmalarına hala esas teşkil etmektedir.
Uzak Doğuda Bahçe Sanatı
Uzak doğu ülkelerindeki bahçe tanzimi anlayışı ile batı ülkelerinde özellikle Fransa ve italya'daki bahçe tanzimi anlayışı tamamen zıt karakterdedir.Uzak doğudaki bahçeler genellikle tabiat parçasının küçük bir örneğini temsil eder. Çin düşüncesine göre bahçe bitki materyali kaya ve sudan oluşan bir kompozisyondur. Buda ve Konfüçyüs'e göre kainatın en güzel süslerini dağlar kayalar göl ve nehirler teşkil eder. ilk bahçe sanatı Cinde bu elemanların bir araya getirilmesi ile doğmuştur. Çince iki kelimeden oluşan bahçe dağ-su anlamına gelmektedir. Bu düşünce ve inanış içinde tesis edilen bahçeler tabiatın bir örneğini teşkil eder.
Sonuç olarak tarihin eski devirlerindeki bahçe üslupları ile islam Türk Çin Japon Rönesans Barok ve ingiliz Bahçe üsluplarının getirmiş olduğu temel prensipler günümüz peyzaj çalışmalarına ışık tutmaktadır.
Peyzaj ve çevre planlaması prehistorik devirlerde insanoğlunun kendine yaşama mekanı hazırlama gayesi ile tabiat içine yerleşerek çevresini ihtiyaçlarına göre kullanması ile başlar.
Toplumsal yerleşmeler arttıkça bilgisiz ve aşırı kullanma tabiatın sıhhati ve dengesini bozmuştur. İnsanlığın doğoşu ile başlayan çok küçük ölçekte planlama(Bahçe Düzenlemesi) tarih boyunca bilinçli yada bilinçsiz müspet yada menfi olarak gelişerek bugünkü geniş ölçekte Peyzaj Planlaması kavramının gelişmesine yol açmoştır. ilk önce yalnız devlet adamlarının daha sonra varlıklı ailelerin çevreyle uğraşıp çeki düzen vermeye başlamaları söz konusudur.
Bahçe planlaması kırsal ve kentsel planlamaya nihayet bölge ülke planlamasına kadar ilerlemiştir.
Tarihi devirlerde bilinçli bahçe tanzimine ilk defa Mısır Mezopatamya iran gibi doğu ülkelerinde rastlanmaktadır.
M.Ö. 2000-4000 yılları arasında yüksek bir kültür medeniyete sahip olan eski Mısırlılar bahçe tanzim sanatında zirveye ulaşmışlardır.Mısır Bahçeleri aynı zamanda Fravunların kudret ve gücünü yansıtıyordu.
Asurlularsıcak ve kurak olan ülkelerinde tabi formlu suni göller inşaa etmişlerdir. Park içinde suni tepeler inşaa ederek düz arazinin morfolojik görünümüne hareket kazandırmıştır.
Dünyanın yedi harikasından biri olan Babildeki tarihi asma bahçeler M.Ö. 605 yılında kral Nabuchadnezzar tarafından eşi Semiramis için inşa edilmiştir. Büyük sütunlar üstünde inşaa edilen yedi kademeli teraslar Babil ve Fırat Nehrinin muhteşem manzarasına tercih edilmiştir. Teraslar döşeme taşları ve fıskiyeli havuzlarla değişik şekillerle bezenmiş ağaç ve çiçeklerle süslenmiştir.
Kurak ve sıcak iran steplerinde gölyeye suya ve yeşile duyulan özlem paradis denilen cennet bahçelerinin oluşumuna yol açmıştır.
İslan ile birlikte de İran Bahçelerinde şu gibi değişiklikler olmuştur. Geleneksel dört özellik vardır. Bunlar; sulama gayesi sükunet ve musiki için su serinlemek için gölgerenk ve koku için çiçek kulak ve ruh zevki için musikidir.
Bahçelerde kullanılan ağaç ve çiçeklerin seçiminde kısmen dini inançların etkisi altında olmuştur. Mesela; Bahçede Servi Ağaçları ölümü ve yalnızlığı çiçekli erik badem ve kiraz ağaçları ümidi neşeyi ve hayatı kokulu gül ve yaseminler ise cennetten bir köşeyi ifade ediyordu islam bahçe anlayışı M.S.. 9 ve 13. Asırlarda Endülüs Emevileri vasıtası ile İspanya'ya daha sonra tüm Avrupaya girmiştir.
M.S. 13.-16. Yüzyıllarda Afganistan Türkistan ve Hindistan'da bahçe sanatının gelişmesinde Türk Hükümdarlarının büyük rolü olmuştur. Özellikle Timur Devrinde her büyük kentin ve her sarayın bazen halka da açık geniş ve gösterişli bahçeleri olması gelenek haline gelmiştir. Semerkant Şehri otuzbeş km. uzunluğunda bahçe ve ağaççıklardan müteşekkil yeşil bir kuşakla çevrilmiştir. Bu bahçelerin en önemlileri kuzey bahçesi cennet bahçesi çınar bahçesi dört bahçe idi.
Moğol Türkleri ayrıca Türbe ziyaretgah ve kabristanları koru şeklinde ağaçlandırarak Bağ-Saha denilen büyük parklar tesis etmişlerdir.
Başka bir anıt bahçede 1631 yılında Agra şehrinde Şahçihan'ın ölen zevcesi için yaptırdığı Tac-Mahaldir.
Roma impatorlğu parçalandıktan sonra ortaçağda derebeylikler arasındaki mücadele şehirlerin toplu olmasını zorlamıştır.Toplu şehirlerde geniş bahçeler tesis etme imkanı olmamış bahçeler ancak kilise bahçeleri olarak şekillenmiştir.
Rönesans ile birlikte insanlar tekrar çevreye açılmış safa bahçeleri yapmışlardır.ilk kır villaları ortaya çıkmıştır.Roma'daki bahçeler daha muhteşem iddialı ve mimari ile heykeltraşlığın kuvvetli hakimiyet ve rekabetini aksettirir.
Floransada Villa Bahçelerinin gelişmesinde zengin ve asil ailelerin özellikle Mecidi ailesinin önemli rolü olmuştur. Bu ailenin teşviki ile antik ve Roma kaynakları taranmış Floransa ve Romaya birçok güzel bahçe kazandırılmıştır.
Floransa ve Roma'da tesis edilen sayısız Rönesans villalarından bir çoğu orijinal özelliklerini koruyarak günümüze kadar gelmiştir. Rönesans vilalarından önemlileri şunlardır. Villa Lante Villa D'Este Villa Medici Vill Madama Villa Ludovisi'dir.
Rönesans Bahçeleri tepenin en hakim noktalarına tesis edilirdi.Bina ile bahçe gerek ölçü gerek mimari yönden tam bir ahenk içindeydi. Bahçe planı genel esas itibari ile çok sadedir.Plan formaldir.
Rönesans bahçelerinde bitki materyali mimarinin bir kısmını taşkil ederdi. Bahçelerde ekseritatla servi fıstık çamı defne porsuk şimşir citrus türleri kalyanın herdem yeşil meşeleri gibi mimari formlu yeşil bitki türleri kullanılmıştır.
Bu bitkiler budanarak duvar kolonat çeşitli hayvan figürleri ve geometrik şekiller verilmiştir. Yalnız yeşilin çeşitli tonları bahçede renk ıskalasının esasını teşkil ederdi.
1503-1573 yıllarında en parlak devrini yaşayan İtalyan rönesansının bahçe sanatı daha sonra biçim değiştirerek yerini Barok bahçe sanatına bırakmıştır.
Barok devri veya Fransız Bahçe Stili
18. asrın ilk yarısında italya birçok prensliklere bölünmüş Almanya 30 sene harplerinden yeni çıkmış .İngiltere ise mezhep kavgalarına sürüklenmişti. Fransa ise ekonomik ve politik yönden en kuvvetli devletti. Sanat hareketlerinin merkezi Fransa olmuştur.
Versay bahçeleri ile mekan anlayışı sonsuzluğa eriştirildi. Formal bahçe anlayışı son haddini buldu. Le Notre'nin Bahçe anlayışına göre;
a) Bahçenin esas çizgileri mümkün mertebe sade olmalı teferruat detaylarda olmalıdır.
b) Planda birlik olmalıdır.
c) Bahçe bayram ve diğer çeşit eğlenceler için çok güzel açık bir saha olmalı ve ölçüsü insanın tahayyül
edemeyeceği kadar geniş tutulmalıdır.
d) Bahçenin birinci esas kısmı açık olmalı ve bu açık saha bir kısmı kapalı özel bahçelerle çevrilmelidir.
e) Çeşme fıskiye ve havuz çok sayıda olmalıdır.
İngiliz Bahçe Stili
Tabiat ve onun fizyonomisini usluplaştıran İngiliz Bahçe stilinin prensipleri günümüzddeki peyzaj çalışmalarına hala esas teşkil etmektedir.
Uzak Doğuda Bahçe Sanatı
Uzak doğu ülkelerindeki bahçe tanzimi anlayışı ile batı ülkelerinde özellikle Fransa ve italya'daki bahçe tanzimi anlayışı tamamen zıt karakterdedir.Uzak doğudaki bahçeler genellikle tabiat parçasının küçük bir örneğini temsil eder. Çin düşüncesine göre bahçe bitki materyali kaya ve sudan oluşan bir kompozisyondur. Buda ve Konfüçyüs'e göre kainatın en güzel süslerini dağlar kayalar göl ve nehirler teşkil eder. ilk bahçe sanatı Cinde bu elemanların bir araya getirilmesi ile doğmuştur. Çince iki kelimeden oluşan bahçe dağ-su anlamına gelmektedir. Bu düşünce ve inanış içinde tesis edilen bahçeler tabiatın bir örneğini teşkil eder.
Sonuç olarak tarihin eski devirlerindeki bahçe üslupları ile islam Türk Çin Japon Rönesans Barok ve ingiliz Bahçe üsluplarının getirmiş olduğu temel prensipler günümüz peyzaj çalışmalarına ışık tutmaktadır.